Компьютерийн хэрэглээ 
Орчин үед мэдээллийн технологи маш өргөн нэвтрэн орж бидний өдөр тутмын амьдралын хэрэглээ болсон байна. Та бид нэг өдрийг компьютер, гар утас, интернэт ашиглахгүйгээр өнгөрөөх боломжгүй болсоор байна. Компьютерийн хэрэглээ-1,2 хичээлүүдийг үзсэнээр компьютер, мэдээллийн технологийн анхан шатны мэдлэгтэй болж, өдөр тутмын амьдралд зайлшгүй хэрэглэгддэг хэрэглээний програмуудыг эзэмшинэ. Тухайн 2 хичээлээр Олон улсын компьютерийн боловсролын гэрчилгээ олгох-International Computer Driving Licence (ICDL) сургалтын стандартын дагуу 7 модулийг эзэмшүүлдэг.  Иймд тухайн 2 хичээлийг бүрэн, сайтар эзэмшсэн тохиолдолд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгддөг компьютерийн мэдлэгийн ICDL-ийн гэрчилгээ авах боломжтой юм. ICDL-ийн сургалтаар дараах модулиудыг үздэг. Үүнд:
 Module 1 - Concepts of ICT –Мэдээллийн Технологи  

• ·         Техник хангамж – Hardware
• ·         Программ хангамж - Software
• ·         Сүлжээ – Network
• ·         Эрүүл ахуй, зохистой хэрэглээ - Health, usage Компьютерийн хэрэглээ-1 хичээлийг үзсэнээр компьютерийн анхан шатны мэдлэг олгож, хэрэглээний програмуудыг өөрийн үйл ажиллагаанд ашиглах, цаашид хэрэглээний програм бие даан судлах чадвартай болно. Компьютер түүний ерөнхий бүтэц, дагалдах техник хэрэгсэл, тэдгээрийн зохион байгуулалт, гүйцэтгэх үүрэг мөн Windows үйлдлийн системийн тохиргоо, Windows системийн үндсэн програмууд, Office-ийн өдөр тутам хэрэглэгддэг хэрэглээний програмуудын талаар үзэж судлах бөгөөд үзсэн мэдлэг дээрээ тулгуурлан Windows үйлдлийн систем болон шинэ хэрэглээний програм суулгах, хэрэглээний програмуудыг ашиглах, компьютерийн эд ангийг ялгаж таних, угсрах чадвартай болно.   Компьютерийн хэрэглээ-2 хичээлээр Өгөгдлийн сан удирдах, илтгэл бэлдэх програмууд болох Outlook, Access хэрэглээний программуудыг бүрэн ашиглах чадвар болон компьютерийг сүлжээнд холбох, интернетэд ажиллах чадварыг эзэмшүүлнэ.  
  Орчин үед өгөгдлийн хэмжээ ихэсч, өгөгдлүүдээс гарган авах тайлан мэдээлэл нь нарийн мэдлэг, боловсруулалт хийхийг шаардаж байна. Иймд байгууллага бүр өөрийн үйл ажиллагаатай холбоотой өгөгдлийн сан үүсгэж, удирдах асуудал тулгарч байна. Өгөгдлийн сан гэдэг нь хоорондоо уялдаа холбоо бүхий мэдээллүүдийн цуглуулга юм. Жишээ нь:
  
• •      Номын сангийн үйлчилгээний систем,
• •      Оюутны хичээл сонголтын систем,
• •      Бараа бүтээгдхүүний борлуулалтын систем,
• •      Иргэний бүртгэл мэдээллийн систем гэх мэт

Ямарваа нэгэн мэдээллийг компьютерт оновчтой зохион байгуулж хадгалах, богино хугацаанд боловсруулах, их хэмжээний мэдээлэлтэй ажиллах нүсэр үйлдлийг хялбарчилж хөнгөвчлөх олон янзын програм байдаг. Эдгээрээс бид MSAccess 2010 програмыг судлах ба үйлчлүүлэгч, бүтээгдхүүн, худалдагч, албан хаагчид, төсөл төлөвлөгөө  болон худалдаа гэх мэт хоорондоо холбоотой мэдээллүүдэд зохион байгуулагдаж болох өгөгдлүүдийг зохицуулахад ашиглагддаг гөгөдлийн сан удирдах хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг програм хангамж юм. 
Зураг төслийн автоматжуулалт 
AutoCAD програм нь архитектур, инженерийн зургийг хавтгайд болон огторгуйд зурж  боловсруулахад хамгийн өргөн хэрэглэгдэж байгаа систем юм. Америкийн AutoDesk компаниас анх 1980-аад онд гаргаж байсан уг програм одоо архитектор, барилга, механикийн зэрэг инженерүүдэд зориулан маш олон чиглэл болон хөгжиж байна.  
Зураг төслийн автоматжуулалт хичээлээр AutoCAD програмын хамгийн сүүлийн үеийн хувилбар болох AutoCAD2011 програмыг судлана.
Тухайн хичээлийг үзсэнээр Зураг төслийн програмын тусламжтай инженерийн зураг төслийн 2 болон 3 хэмжээстэд зурж боловсруулах цаашлаад ямар ч зураг төслийн програм дээр ажиллах дадал, чадвартай болно. Уг хичээл нь дараах үндсэн бүлгүүдийг агуулна. Үүнд:
 1.    AutoCAD програмын орчин (Зургийн муж, хэрэглэгчийн интерфейс,  командын мужтай ажиллах, AutoCAD-ын орчинд зургийг масштаблах, дүрслэгдэх талбайг тодорхойлох, дэлгэц удирдах, цэгийн координат оруулах)
http://e-book.must.edu.mn/lecture/show/id/814

http://softnetsurgaltiintuv.blogspot.com/2015/11/word-excel_74.html

Word, Excel хичээл

МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИЙН  ТУХАЙ

Хичээлийн агуулга

Ø  Мэдээллийн  технологийн  тухай

Ø  Мэдээллийг  хэмжих нэгж,  2- тын  тооллын  систем

Ø  Мэдээллийг хадгалах хэлбэр

Ø  Мэдээллийг дүрслэх хэлбэр

1.Мэдээллийн  технологийн  тухай

Компьютер нь бидний амьдарч байгаа өнөөгийн нийгэм болон цаашид зайлшгүй хэрэгтэй хүн бүхний эзэмших ёстой боловсрол болон хөгжиж байна. Орчин үед мэдээллийн технологийн техник болоод програм хангамж маш хурдацтай хөгжин шинэчлэгдсээр байна.

Энэ их эрэлт хэрэгцээний шаардлагыг цаг тухайд нь амжин хангахын тулд мэдээллийн техинологи, мэдээллийн систем хичээлийг судлах хэрэгцээ шаардлага зайлшгүй шаардагдаж байгаа билээ.

 Энэ хичээлийг судлахын ач холбогдол нь: Компьютер, мэдээллийн техинологи, мэдээллийн систем хичээлийг судалснаар, хэрэглээний програмуудыг бүрэн дүүрэн эзэмших, компьютерийн техник хангамжуудтай зөв зохистой харьцаж сурах, интэрнетийн орчинд ажиллаж сурах, хүссэн мэдээллээ хайлтын систем ашиглаж олох, сүлжээний зохих мэдлэгтэй болох болон засвар үйлчилгээ хийх зэрэг мэдлэгийг олж авсанаар ажлын байрандаа болон ахуйн амьдралдаа мэргэжилдээ ашиглах, ажил олгогч байгуулага болон хэрэглэгчийн хэрэгцээ хангах мэргэжлийн өндөр чадвартай боловсон хүчин, мэргэжилтэн болох, цаг үеийн техникийн хөгжилтөө энэ зэрэгцэн мэдээллийн системийг бүрэн дүүрэн ашиглаж сурахад оршино.

Компьютерийг хэрэглсэнээр хүн төрлөхтөний ажлын цаг багасаж, эдийн засагт хэмнэл гаргаж, мэдээллийг богино хугацаанд дамжуулан боловсруулах зэргээр өдөр тутмын хэрэгцээг хангасан ажлын гол зэвсэг болсоор байна.

2.Мэдээлэл,  түүнийг  хэмжих

 Мэдээлэлийг ерөнхийд нь "Аливаа амьд организмын дотоод болон гадаад орчноосоо мэдэрч, хүлээн авч буй бүх дохио юм." гэж тодорхойлж болно. Гэвч компьютерт бүх мэдээлэл нь тоогоор дүрслэгддэг байна.

Компьютерт мэдээллийг яаж хадгалдаг вэ? Бид өдөр тутмын амьдралдаа хэмжүүрийн нэгжүүдийг байнга ашигладаг. Хүндийн жинг килограммаар, уртыг метрээр, багтаамжийг литрээр гэх мэт. Жишээ нь: 3л багтаамжтай саванд хэдэн литр сүү хийх вэ? Саван дахь сүүний хэмжээг тодорхойлохын тулд литр гэсэн хэмжигдэхүүнийг хэрэглэж байна. Үүний нэгэн адилаар мэдээллийн тоо хэмжээ, түүнийг хэмжих нэгжийн тухай яригддаг.

Тоог дүрсэлж бичих болон үйлдэл хийж боловсруулах дүрмүүдийн нэгдлийг тооллын систем гэж нэрлэдэг. Бид тоог 10-тын тооллын системд мэднэ. (Тоог 10 цифрээр дүрсэлж бичдэг)

 Үүнтэй адил аливаа тоог 0, 1 гэсэн хоёр цифрээр дүрслэх 2-тын тооллын систем компьютерт хэрэглэгддэг. Хоёртын тооллын системийн тоонууд 0, 1, 10, 11, 100, 101, 110, … гэх мэтээр бичигддэг. Зөвхөн 0 ба 1 гэсэн утга авдаг мэдээллийг 1 бит (bit-binary digit) хэмжээтэй гэж ярьдаг. 8 бит мэдээлэл нь 1 байт (byte-багц) болдог. Мэдээллийг хэмжээг хэмжих үндсэн нэгж байт юм. 1 байтыг нэг үсэг, эсвэл нэг тэмдэгт гэж тоймлон ойлгож болно. Килобайт, мегабайт зэрэг мэдээллийг хэмжих том нэгжүүдийг ч мөн хэрэглэдэг.

Компьютерт хоёртын системийн тоонуудыг хадгалахын тулд триггерүүдийн үндсэн дээр зохион байгуулагдсан санах ойг ашиглах ба мэдээллийн тоон хэмжээг хэмжих хэмжилтийн нэгж болгон нэг ширхэг триггерт хадгалж болох мэдээлэл буюу хоёртын тооны нэг оронгоор илэрхийлж болох мэдээллийг авдаг. Ийм хэмжээний мэдээллийг нэг бит(bit) гэдэг. Энэ нэр томъёо binary digit буюу хоёртын орон гэсэн үгүүдээс гаралтай. Бит нь мэдээллийг хэмжих хамгийн бага нэгж юм.

Харин дараагийн шатанд байт(byte) гэсэн нэгжийг суурь болгон ашигладаг. Нэг байт нь 8 бит буюу найман хоёртын оронг агуулдаг. Харин 1024байт=1кбайт болдог. Бидний хэрэглэдэг аравтын тооллын системд 1кг=1000г, 1км=1000м гэх мэтээр авдаг ба  Харин хоёртын тооллын системд 2-ын10 зэрэгт буюу 1024-өөр тооцдог байна. Цааш нь 1024кбайт=1мбайт, 1024мбайт=1gбайт гэх мэт.

Доор нэгжүүдийн хоорондын харьцааг үзүүлэв.

1024 Вyte = 1 Kilo Byte (1KB)
1024 KB = 1 Mega Byte (1MB)
1024 MB = 1 Gega Byte (1GB)

1024 GB = 1 Tera Byte (1TB)

3. Мэдээллийг хадгалах хэлбэр. Saving

Файл .File Мэдээллийг ямар нэг дискэнд хадгалах үндсэн нэгжийг файл гэдэг. Энэ нь физик байдлаар оршино. Файл дээр дараах зүйлүүдийг авч үздэг.

Нэр. Filename. Тухайн файлд хэрэглэгчийн эсвэл програм хангамж үйлдвэрлэгч компаниас өгсөн нэр байдаг. Энэ нь нэг файлыг нөгөөгөөс ялгаж байгаа хэрэг юм. MSDOS үйлдлийн ситемд файлын нэр 8 тэмдэгтээс, Windows үйлдлийн системд 256 хүртэл тэмдэгт байхыг зөвшөөрдөг.

Өргөтгөл. File extension. Файлын өргөтгөл нь MSDOS үйлдлийн системд 3 тэмдэгтээс, Windows үйлдлийн системд 4 хүртэл тэмдэгт байхыг зөвшөөрдөг. Өргөтгөл гэдэг нь тухайн файл ямар төрлийнх вэ гэдгийг зааж байдаг. Өөрөөр хэлбэр текст хадгалсан уу, зураг хадгалсан уу гэдгийг тодорхойлно. Зарим өргөтгөлийг тайлбарлая.

.txt- Текст агуулсан файл .dat- Өгөгдлийн файл

.doc-Word програмаар үүсгэгдсэн баримтын файл .xls -Excel програмаар үүсгэгдсэн хүснэгтийн файл

.exe. Шууд биелэгдэх файл .com. Шууд биелэгдэх файл

.bak. Нөөц файл .jpg, .gif, .pcx, .pdd, .bmp, .png, .raw,.pxr, .pic- Зургийн файл

.avi, .dat,.mp3- Дууны, клипний файл гэх мэт.

Шууд биелэгдэх файлууд програмын файлууд голдуу байдаг ба ямар нэг програмын тусламжгүйгээр шууд ачаалагдан ажилладаг. Энд үйлдлийн системийн, хэрэглээний, тоглоомын гэх мэт програм хангамжийн .exe, .com өргөтгөлтэй файлууд багтана. Харин бусад төрлийн файлууд нь өөрийн үүсгэгдсэн төрлийн програмуудын тусламжтайгаар ажилладаг. Жишээ нь зургийн файлыг зургийн ямар нэг програмын тусламжтайгаар нээж үзэх боломжтой.

Хэмжээ. File size. Тухайн файл дискин дээр ямар зай эзэлж байгааг тодорхойлох хэмжигдэхүүн. Дискний багтаамж байтаар хэмжигддэгийн нэгэн адил байтаар хэмжинэ. Текст файлууд агуулгатайгаа харьцуулахад бага хэмжээтэй, зургийн болон дууны файлууд харьцангуй их хэмжээтэй байдаг.

Огноо. Date. Тухайн файлыг компьютерт оруулж дискинд хадгалсан огноо, тухайн файлд хамгийн сүүлд дахин хандсан огноо уг файлын талаарх мэдээлэлд хадгалагддаг.

Цаг хугацаа. Time. Тухайн файлын компьютерт оруулж дискинд хадгалсан цаг хугацаа, тухайн файлд хамгийн сүүлд дахин хандсан цаг хугацаа уг файлын талаарх мэдээлэлд хадгалагдана.

Аттрибут. Attribute. Аттрибутыг файлын шинж чанар гэж нэрлэдэг ба 5 төрлийн аттрибут байдаг.

1. Ердийн файл.

2.Системийн файл. Үйлдлийн системийн файлууд ийм аттрибуттай.

3. Зөвхөн уншигдах файл. Ийм аттрибуттай файлын зөвхөн доторх мэдээллийг уншиж, хуулбарлаж болох ба уг файл дээр өөрт нь ямар нэг өөрчлөлт оруулах боломжгүй байдаг.

4.Нууцлагдсан файл. Зарим тохиолдолд хэрэглэгчийн хандах ёсгүй файлуудыг ийм аттрибуттай болгон хадгалснаар хэрэглэгчийн дурын хандалтыг хязгаарлах боломжтой болдог.

5.Архивын файл. Компьютер дээр ажиллах явцад томоохон хэмжээтэй системийн програмууд болон их хэмжээтэй мэдээллийг шахаж хадгалж болдог. Өөрөөр хэлбэл хэмжээг нь багасган хадгална гэсэн үг. Ингэж шахагдсан файлууд архивын аттрибуттай байна. Аливаа файл дискинд бичигдэхдээ тэдгээрийг багтаах кластерүүдийг дамжин бичигдэх ба тэдгээр кластеруудын хаягийн гинжин дарааллыг тухайн дискний FAT агуулдаг.

Програмчлалын хэлэнд файлыг 2 талаас нь авч үздэг.

1-р  тал. Гадаад санах ой буюу дискийн ямар 1 мэдээллийг агуулсан нэрлэгдсэн мужийг физик файл гэдэг. Дээр дурдсан ухагдахуунууд физик файлд хамаарна. Өөрөөр хэлбэл физик файлууд нэр, өргөтгөл, хэмжээгээрээ хоорондоо ялгагдана.

2-р тал. Файл нь програмчлалд хэрэглэгддэг өгөгдлийн бүтцийн нэг хэлбэр юм. Програмд хэрэглэгдэж байгаа файлын төрлийн хувьсагч буюу физик файлыг програмд логикоор төлөөлөгчийг логик файл гэж нэрлэдэг.Програмд логик файл нь ямар нэгэн төрөлтэй(төрөлгүй) файлын хувьсагч байдлаар тодорхойлогдоно.

Файл дээр дискинд бичих, хуулах, зөөх, устгах, нэрийг нь өөрчлөх, аттрибутыг солих, шахах, буцааж задлах үйлдлүүдийг хийж болохоос гадна олон тооны файлууд нэг нэгэнтэйгээ холбоотойгоор ажиллаж болдог.

Тухайн файлд хандах үед файлыг нээх гэсэн ойлголт байдаг. Файлыг нээнэ гэдэг нь уг файлыг шуурхай санах ойд ачаалж, түүнд засвар оруулах, өөрчлөх, нэмэх, агуулгыг нь харах үйлдлүүдийг хийх үед уг файл шуурхай санах ойд ачаалагддаг. Харин уг файлтай ажиллаж дууссаны дараа файлаа хаадаг. Файлыг хаахад санах ойгоос чөлөөлөгддөг.

 4. Мэдээллийг дүрслэх хэлбэр. Exploring

Хавтас.Folder Компьютерт байгаа үйлдлийн системийн болон хэрэглээний програмуудын файлууд, хэрэглэгчийн өөрийн үүсгэсэн , хадгалсан файлууд нийлээд ихээхэн олон болно. Гэтэл эдгээр файлуудыг аль нь системийнх, аль нь хэрэглээний програмынх, аль нь хэрэглэгчийнх вэ гэдгийг ялгахад маш түвэгтэй болно. Ийм асуудлыг шийдэх зорилгоор мэдээллийг хадгалахдаа хавтас гэсэн ойлголтыг авч үздэг. Хавтас нь дискин дээр зай эзлэхгүй бөгөөд файлуудыг төрөл, хэлбэрээр нь ангилан хадгалж болдог. Хавтсыг өмнө нь катологи(directory) гэсэн нэрээр мөн нэрлэж байсан.

 Хавтас нь дотроо хавтсыг бас агуулж болох ба агуулагдсан хавтсыг нь дэд хавтас(subfolder) гэнэ. Файл болон хавтаснууд дискин дээр орших байдлаараа мод (tree) бүтцийг үүсгэдэг. Тухайн дискин дээр үүссэн хавтасны тухай мэдээлллүүд уг дискний ROOT-д бичигддэг.

Компьютер дээр ажиллах явцад томоохон хэмжээний файлууд, програм хангамжууд, их хэмжээний мэдээллийг дискинд эзлэх зайг нь багасгах зорилгоор шахаж хадгалдаг. Мэдээлийг шахаж хэмжээг нь багасгах явдал 3 үндсэн шалтгаантай.

1-рт. Компьютер дээр ажиллах явцад өөрийн файлын эх хуулбарыг дискинд бичиж хадгалах шаардлага аяндаа гардаг. Энэ тохиолдолд дискин дээр олон файл бичиж хадгалахын тулд шахаж бичих шаардлага гардаг.

2-рт. Хатуу дискийн багтаамж хязгаарлагдмал учраас нэг мэдэхэд дүүрч зай гаргах шаардлагатай болдог. Шинээр хатуу диск худалдан авснаас файл шахах програм авч хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй, хялбар.

3-рт. Мэдээллийг нэг компьютерээс нөгөө рүү зөөхөд хэмжээг нь багасгаж зөөвөл илүү үр дүнтэй. Жишээ нь таны зөөх файл уян дискинд багтахгүй байж болно. Мөн компьютерийн төрөл бүрийн сүлжээгээр мэдээллийг дамжуулах үед сувгийн төлбөр өндөр, мөн хугацаа их шаарддаг учир файлыг шахаж, бага хэмжээтэй болгон дамжуулах нь хялбар бөгөөд өндөр ач холбогдолтой. Мэдээллийг шахдаг, буцааж задалдаг олон төрлийн программууд байдаг.

СЭДЭВ: КОММПЬЮТЕРИЙН ТЕХНИК  ХАНГАМЖ, БҮТЭЦ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ, ҮНДСЭН  ТӨХӨӨРӨМЖҮҮД

ТҮҮНИЙ  ҮҮРЭГ  ЗОРИУЛАЛТ

Хичээлийн агуулга

Ø  Компьютерийн  ерөнхий  бүтэц,  дотоод  эд  ангиуд,  тэдгээрийн  үүрэг  зориулалт

 Компьютерийн бүтэц ба ерөнхий ойлголт

 Аливаа компьютер мэдээлэл боловсруулах-удирдах байгууламж процессор, мэдээллийг санах ой, мэдээллийг хадгалах байгууламж, мэдээллийг оруулах гаргах байгууламж, тэдгээрийг холбосон суваг гэсэн үндсэн хэсгүүдээс тогтсон систем юм. Одоо компьютерийг бүрдүүлэгч эдгээр хэсгүүдийн тухай дэлгэрүүлж авч үзье.

Компьютерийн техник хангамж нь дараах 5 хэсэгт хуваагддаг:
      – Input (оролтын)
      – Processing (боловсруулалт хийх)
      – Storage (мэдээлэл хадгалах)
      – Output (гаралтын)
      – Communications (xолболтын)
      Оролтын төхөөрөмжийн гол үүрэг нь өгөгдлийг цуглуулж, компьютерт боловсруулах боломжтой болгон хөрвүүлэх явдал юм.
    – Гар
    – Хулгана
    – Микрофон

 – КАМЕР

 – ДИЖИТАЛ АППАРАТ ...
    

Боловсруулалт хийх төхөөрөмж нь компьютерийн программ хангамжаас ирж буй командыг хүлээн авч, гүйцэтгэх үүрэгтэй. Жишээ нь хүснэгтэн мэдээлэл дээрх мөнгөний дүнг нэгтгэж гаргах гэх мэт.
      – Central Processing Unit (CPU)
      – Random Access Memory(RAM)
     Мэдээлэл хадгалах төхөөрөмжийн үүрэг нь өгөгдөл, программ хангамж зэрэг бүх төрлийн мэдээллийг удаан болон түр хугацаагаар хадгалах үүрэгтэй.
     – Уян диск
     – Хатуу диск
     – Оптик диск
     – Zip диск
     – Tape төхөөрөмж
       Гаралтын төхөөрөмжийн үүрэг нь компьютер дээр боловсруулсан мэдээллийг хэрэглэгчдэд ямар нэгэн байдлаар хүргэх явдал юм. Жишээ нь дэлгэц дээр харах, цаасан дээр хэвлэх, дуу сонсох г.м
    – Дэлгэц
    – Принтер
    – Чанга яригч
     Холболтын төхөөрөмжийг нэг компьютерээс нөгөө рүү холбогдон мэдээлэл солилцоход ашигладаг.
     – Модем
     – Кабель

     1. Санах ой -RAM (Random Access Memory). Компьютерээр боловсруулах бүх төрлийн мэдээллийг санаж хадгалахад зориулагдсан компьютерийн хэсгийг санах ой гэнэ. Иймд хэрэв санах ой байхгүй бол мэдээлэл боловсруулах боломжгүй болно. Өөрөөр хэлбэл компьютер ажиллахгүй гэсэн үг. Компьютерийн санах ой дахь мэдээлэл компьютерийг унтраахад арилдаг. Ийм чанартай санах ойгоос гадна орчин үеийн компьютерт санасан мэдээлэл нь өөрчлөгддөггүй байнга тогтмол хадгалагдаж байдаг санах ой байдаг. Энэ санах ой дахь мэдээлэл зөвхөн уншиж ашиглахад зориулагдсан байдаг.

  Ийм санах ойг ROM (Read Only Memory) гэж нэрлэдэг. Компьютерийн санах ой-RAM-ийн хэмжээ нь нэн чухал үзүүлэлт юм.
   

 2. Микропроцессор-(CPU-Central Processing Unit). Тодорхой үр дүнд хүрэхийн тулд биелүүлэх үйлдлүүдийн дараалалыг программ гэнэ. Тэгвэл программын үйлдлүүдийг алхам бүрээр нь биелүүлдэг компьютерийн хэсгийг микропроцессор гэнэ. Өөрөөр хэлбэл компьютерийн үйлдэл хийдэг хэсэг нь юм. Компьютерийг хүнтэй зүйрлэвэл, микропроцессорыг компьютерийн тархи нь гэж хэлж болох юм. Микропроцессор нь үйлдэл гүйцэтгэх хурдаараа харилцан адилгүй байдаг. Манай оронд голдуу Intel овгийн микропроцессор бүхий компьютеруудыг хэрэглэдэг. Эдгээр микропроцессорын Intel 386, Intel 486, Pentium, Pentium Pro, Pentium MMX, Pentium II, Pentium III, Pentium IV, Pentium D, Dual Core, Core 2 Duo, I3, I5, I7,..  гэсэн моделиуд нь хэрэглэгдэж ирсэн. Түүнээс гадна CPU үйлдвэрлэдэг Intel фирмээс гадна Cyrix, AMD гэх мэт өөр фирмүүд байдаг. Гэхдээ та уг номыг бичигдсэнээс нэлээд хожим уншиж байгаа бол энд байгаа зарим мэдээлэл хоцрогдсон байж болзошгүй юм.
     3. Компьютерийн мэдээллийг оруулах, гаргах байгууламж. Аливаа компьютерт мэдээлэл оруулах, гаргах олон янзын төхөөрөмж байж болох бөгөөд зөвхөн стандарт оруулах гаргах төхөөрөмжийг үзье.
     а). Дэлгэц (Monitor). Дэлгэц нь хар цагаан, өнгөт, шингэн кристал гэх мэт төрлүүд байдаг. Дэлгэцийн боломж янз бүр байдаг боловч сүүлийн үед зөвхөн VGA (Video Graphics Array) болон SVGA (Super VGA), LCD дэлгэцүүд хэрэглэгдэх болсон байна. Мөн овор хэмжээний хувьд 15 инч -ийн дэлгэц өргөн хэрэглэгддэг. Дэлгэцний дүрсийг дүрслэх цэгийн диаметр нь 0.25 мм, 0.28 мм гэх мэт янз бүрийн боломжуудтай байна.

     б). Гар (Keyboard). 101/102 товчлуур бүхий Америк стандартын гар өргөн хэрэглэгдэж байсан боловч Windows 95 систем гарснаар 104 товч бүхий гар нэлээд өргөнөөр хэрэглэх болсон. Гар нь мэдээллийг компьютерт оруулах гол төхөөрөмж юм. Текст бичих үед дэлгэцэн дээр үсэг хаана бичигдэхийг заасан заагуур байх ба үүнийг текст курсор (анивчсан босоо зураас) гэж нэрлэдэг. Текст курсорыг гарнаас удирддаг. Гарны тухай та өөрөө бие даан судлана уу. Жишээлбэл та том жижиг үсгийг хэрхэн бичих, мөр шилжих, текст курсорыг удирдах гэх мэт үйлдлүүдийг судлаарай.
     4. Хадгалах байгууламж буюу диск. Бидний өмнө ярьсан компьютерээр боловсруулагдах мэдээллийг санах зориулалттай шуурхай буюу дотоод санах ой RAM нь харьцангуй бага багтаамжтай бөгөөд энэ мэдээлэл нь компьютерийг унтраахад арилдаг. Иймд их хэмжээний мэдээллийг удаан хугацаагаар байнга хадгалах шаардлагатай болдог. Энэ санах ойг гадаад санах ой гэдэг. Өргөн хэрэглэгддэг гадаад санах ой нь компьютерийн диск юм. Дискэнд мэдээлэл бичих болон түүн дээрх мэдээллийг унших төхөөрөмжийг дискийн байгууламж (disk drive) гэдэг.

Одоогоор дараахь төрлийн диск хэрэглэгдэж байна.

1. Уян диск (Floppy disk - FD)
2. Хатуу диск (Hard disk - HD).
3. Компакт диск (Compact disk-CD).
4. Flash диск
5. USB хард диск

      Эдгээр дискүүд нь багтаамж, ажиллах хурд зэргээрээ харилцан адилгүй байдаг. Уян дискийг бага хэмжээний мэдээлэл зөөх болон зарим чухал мэдээллийг хадгалах зэрэгт өргөн ашиглаж болно. Харин хатуу диск процессор дотор диск байгууламжийн хамт байрлах бөгөөд багтаамж болон хурдаараа уян дискнээс харьцангуй хурдан байдаг. Хатуу диск нь өдөр тутмын ажиллагаанд хамгийн их хэрэглэгдэнэ. CD нь мөн багтаамж болон хурдаараа уян дискнээс эрс илүү бөгөөд мэдээллийг найдвартай хадгалдаг. CD дээрээс мэдээллийг унших байдлаар хэрэглэдэг байгууламжийг CD-ROM Driver гэж нэрлэдэг. Энд ROM гэдэг нь Read Only Memory буюу зөвхөн уншигдах санах ой гэсэн үгийг товчилж байгаа болно.
     Уян диск байгууламж (F.D.D.-floppy disk driver) компьютерт хоёроос олонгүй байх ба A: B: гэж нэрлэгдэнэ. Хатуу диск байгууламж нь компьютерт 4 хүртэл байж болох ба тэдгээрийг олон логик дискүүдэд дотор нь хэд хэд хувааж болно. Түүнийг C:, D: . . . гэх мэтээр үсгийн дарааллаар нэрлэнэ.
5. Хулгана (Mouse). Орчин үеийн компьютерүүдэд заах (pointing) төхөөрөмжүүд олон хэрэглэдэгийн нэг нь хулгана юм. Хулгана нь хэрэглэгч компьютерийг удирдах болон асуултанд хариулах зэрэгт голчлон хэрэглэгддэг төхөөрөмж юм. Хулгана хэрэв зөв суулгагдсан бол хулганыг ширээн дээгүүрээ хөдөлгөхөд дэлгэцэн дээр чинь сум гүйж байх болно. Энэ сумыг хулганы курсор гэж нэрлэнэ. Хулганы курсорын хэлбэр тухайн үеийн ажлын төлөв, байдлаас хамааран байнга өөрчлөгдөж байдаг.

Зориулалт

Компьютерт мэдээллийг хоёртын тооллын системээр илэрхийлдэг.Текст, тоо, зураг, дуу болон ер нь бараг бүх төрлийн мэдээллийг битүүдийн цуваа буюу 0 ба 1 гэсэн утга бүхий хоёртын тоо болгон хувиргаж болдог. Иймээс хангалттай багтаамж байгаа тохиолдолд компьютер дурын өгөгдөл буюу хоёртын тооллоор илэрхийлэгдсэн мэдээллийг хялбархан боловсруулж чадах юм.Жишээлбэл, найман сая буюу ойролцоогоор нэг мегабайт битийг ашиглаад дурын компьютер бага шиг зохиолыг хадгалчих боломжтой.

Ангилал

Хадгалах төхөөрөмжүүдийг төв процессортой хэрхэн харьцаж байгаагаар нь анхдагч хадгалах төхөөрөмж, хоёрдогч хадгалах төхөөрөмж, гуравдагч хадгалах төхөөрөмж гэж ангилдаг.Цаашлаад хандалтын хэлбэр, нэг битэд оногдох үнэ, ажиллах зарчмаар нь хувааж болно.

Анхдагч хадгалах төхөөрөмж

Персонал компьютерт суурилсан RAM

Энэ нь төв процессорт шууд ханддаг ганц санах ой бөгөөд тэнд хадгалагдаж буй командуудыг процессор байнга уншиж,улмаар гүйцэтгэх үйлдэл хийж байдаг. Транзисторыг нээсэн явдал электрон санах ойд хувьсгал хийсэн бөгөөд орчин үеийн шуурхай санах ой (RAM) бий болох суурийг тавьсан.

Шуурхай санах ой буюу RAM- аас гадна анхдагч хадгалах төхөөрөмжид хамаарах хоёр төрлийн ой байдаг.

• Процессорын дотор регистрүүд байрлах ба нэг регистр нэг үг (голдуу 32 юм уу 64 бит байдаг) хэмжээтэй өгөгдлийг хадгална. Процессор энд хадгалагдаж буй өгөгдөл дээр тооцоо хийх буюу бусад үйлдлүүд гүйцэтгэх командыг арифметик ба логик төхөөрөмжид өгдөг.Төв процессорын чипийг бүрдүүлж буй транзисторыг сэлгэн залгадаг, электрон мультивибратор шиг ажиллагаатай регистрүүд бол техникийн хувьд компьютерийн хадгалах төхөөрөмж дундаа хамгийн хурдан нь болно.

• Процессорын дөт ой (cache) бол хамгийн хурдан ажиллах регистр болон нэлээд удаан ажилладаг шуурхай санах ой хоёрын дундын шатны ой юм. Үүний зорилго компьютерийн ажиллагааны хурдыг нэмэгдүүлэхэд оршино.Шуурхай санах ойд байгаа мэдээлэл дотроос хамгийн идэвхтэй хэсэг нь энэ ойд хуулагддаг.

    Шуурхай санах ой процессортой санах ойн түгээгүүрээр (‘’memoty bus’’) дамжин холбогдох бөгөөд энэ түгээгүүр нь хаягийн түгээгүүр, өгөгдлийн түгээгүүр гэх хоёр түгээгүүрийн нэгдэл болно.Процессор эхлээд өгөгдлийн байрлалыг заасан санах ойн хаяг гэх тоог хаягийн түгээгүүрээр дамжуулан илгээнэ.Дараа нь өгөгдлийн түгээгүүрээр дамжуулан өгөгдлийг уншиж бичих үйлдлийг гүйцэтгэдэг. Анхдагч хадгалах байгууламж тогтмол биш учраас ганц ийм санах ойтой компьютер асах үед хийх үйлдлүүдийг нь заасан командын үүсвэргүй байх болно. Иймээс бага хэмжээтэй асаах программ (BIOS) агуулсан тогтмол анхдагч хадгалах байгууламж буюу зөвхөн унших ойгоос (ROM) компьютерт анхдагч ачаалал өгнө.

Компьютер оролт/гаралтын хэрэгслээрээ дамжуулан энэ төхөөрөмжтэй харьцан, анхдагч хадгалах төхөөрөмжийн буферийг ашиглаж өгөгдлийг дамжуулна.

Орчин үеийн компьютерт энэ зорилгоор хатуу дискийг ашиглаж байна.Хатуу диск дээр байгаа нэг байт мэдээлэлд хандах хугацаа миллисекундээр хэмжих хэмжээтэй байдаг.Харин энэ хугацааг шуурхай санах ойн хувьд наносекундийн хэмжээгээр ярина. Хагас дамжуулагч ойноос эргэлдэгч соронзон дискийн хандалтын хугацаа ойролцоогоор сая дахин удаан байгааг эндээс харж болох бөгөөд CD,DVD зэрэг оптик хадгалах хэрэгслийн хувьд энэ хугацаа хатуу дискнийхээс удаан байдаг.

      Хоёрдогч хадгалах төхөөрөмжийн зарим жишээ дурдвал, флаш ой, уян диск, соронзон тууз, цаасан тууз, перфокарт, салангид шуурхай санах ой, Зип дискийн төхөөрөмж.

Хараат бус хадгалах төхөөрөмж

Хараат бус буюу Салангид хадгалах төхөөрөмж нь ямар нэг процессорын удирдлагагүйгээр ажиллах бөгөөд түүн дээр мэдээллийг бичсэний дараа салгаж авч болдог. Нэгэнт салгаж авсан төхөөрөмжийг хялбархан зөөвөрлөх боломжтой тул мэдээллийг шилжүүлэх зорилгоор ашиглахад тохиромжтой байдаг.Түүнээс гадна мэдээллийн аюулгүй байдлыг сайжруулна.

Хандалт

• Дурын хандалт гэж санах ойн аль ч байрлалд дурын эгшинд хандахад бараг зэрэг хүрнэ гэсэн үг.
• Дараалсан хандалт нь мэдээллийн хэсгүүдэд ээлж дараалалтайгаар хандаж ажилладаг гэсэн үг бөгөөд зарцуулах хугацаа нь хамгийн сүүлд ямар хэсэгтэй ажиллаж байснаас ихээхэн хамаардаг.

 

Үзүүлэлтүүд

Ø  Багтаамж Энэ нь хадгалах төхөөрөмжийн агуулж чадах мэдээллийн хэмжээ бөгөөд бит ба байтын тоогооор хэмжигдэнэ.

·         Нягтрал Энэ бол хадгалж буй мэдээллийн эзлэх зайн хэмжээ. Багтаамжийг урт, талбай, эзлэхүүн зэрэг нэгжид хувааж олно. (1,2 МБ/см квадрат)

·         Хүлээх хугацаа бол санах ойн тодорхой байрлалд хүрэхэд зарцуулах хугацаа юм.Холбогдох хэмжих нэгж нь анхдагч хадгалах төхөөрөмжийн хувьд наносекунд, хоёрдогч хадгалах төхөөрөмжийн хувьд миллисекунд, гуравдагч хадгалах төхөөрөмжийн хувьд секунд байдаг. Дараалсан хандалтат ойн хувьд уншихад хүлээх хугацаа, бичихэд хүлээх хугацаа гэж ялгавал зохимжтой байх болно.

·         Нэвтрүүлэх чадвар нь мэдээллийг унших, бичихэд зарцуулах хугацаа. Компьютерийн хадгалах төхөөрөмжийн хувьд нэгж нь голдуу ‘’мегабайт/сек’’ байна.

Технологи

Хагас дамжуулагчин ой

Хагас дамжуулагчин ойд хагас дамжуулагч дээр үндэслэгдсэн интеграл хэлхээг ашиглаж мэдээлэл хадгална.Хагас дамжуулагч санах ойн чипийн бүтцэд сая сая конденсатор, транзистор орсон байдаг. Орчин үеийн компьютерийн анхдагч хадгалах байгууламжид бараг зуун хувь динамик шуурхай санах ойг хэрэглэж байна.

Соронзон хадгалах төхөөрөмж

Соронзон материалаар бүрсэн гадаргуугийн соронзлогдох байдлыг ашиглаж мэдээллийг хадгална.Энэ нь тогтмол санах байгууламж юм.Унших бичих толгой бүхий төхөөрөмж ашиглан энд байгаа мэдээлэлд ханддаг.Дараахь төрлийн төхөөрөмжүүд байдаг.

• Соронзон диск
• Уян диск- хараат бус хадгалах төхөөрөмж
• Хатуу диск- хоёрдогч хадгалах төхөөрөмж

 

Оптик хадгалах төхөөрөмж

 

  Дугуй дискийн гадаргуу дээр үүсгэсэн өчүүхэн хонхоруудыг ашиглан мэдээллийг хадгалдаг бөгөөд энэ гадаргууг лазерийн диодын тусламжтайгаар гэрэлтүүлэн буцааж уншдаг.Ортик диск нь дараалсан хандалттай тогтмол санах байгууламж болно.Одоо хэрэглэгдэж байгаа хэлбэрүүд гэвэл:

• CD, CD-ROM, DVD, , HD DVD
• CD-R, DVD-R, DVD+R
• CD-RW, DVD-RW, DVD+RW, DVD-RAM

Monitor (Дэлгэц)

    Монитор нь компьютер дэх мэдээлэл, текст, дүрс, зургийг дэлгэцэнд харуулдаг тусдаа эд анги юм. Өөрөөр хэлбэл уян болоод хатуу диск доторх мэдээллүүд, программ хангамжууд, тэдгээртэй ажиллах, компьютерийн гараас оруулах тэмдэгтүүд бүгд энэ л төхөөрөмжийн дэлгэц дээр харагддаг билээ.
Тэгвэл дэлгэц (дисплей) болон монитор гэсэн 2 ойлголт, хэллэг байдаг. Эдгээр нь нэг юмуу эсвэл нэг бүхэл юмыг хоёр янзаар нэрлээд байна уу гэсэн асуулт гарч болох юм.
Монитор гэдэг нь компьютер дэхь зүйлсийг дэлгэцээр гаргах боломжтой салангид төхөөрөмжийг хэлдэг. Харин display нь зөвхөн мониторын экран юм. Иймд энэ хоёр бол нэг нь нөгөөдөө багтаж байдаг нэг бүхэл зүйл (эд анги) юм.
Жишээ нь: Хэрэглэгч та зарим нэг зургийн файлийг нээх үед . . . cannot displayed!!! гэсэн алдааны мэдээлэлтэй таардаг. Харин . . . cannot monitored !!! гэж гардаггүй. Мөн зөөврийн компьютерийн хувьд монитор гэхээсээ display буюу дэлгэц гэж нэрлэдэг. Яагаад гэвэл зөөврийн компьютерийн дэлгэц нь салангид биш их биетэйгээ цуг байдаг. Хэрэв дэлгэц (display) нь эвдэрчихвэл Desktop буюу ширээний компьютерийн мониторт залгаад ажиллаж болдог.
Дээрхээс үзэхэд ялгаатай гэдэг нь харагдаж байна. Гэвч хүмүүс дэлгэцийг монитор, display хоёрын аль алинаар нь дууддаг.
Монитор хэдэн янз вэ?
Мониторын ялгаа гэвэл тэр нь дотроо хэдэн инчийн ямар төрлийн дисплейтэй гэдгээр тодорхойлогддог.

Харин дисплейг доорх үзүүлэлтүүдээр тодорхойлно.
     Өнгө ба resolution (өнгө ялгаруулалт)
      Анхны компьютерүүдийн дисплей ихэвчлэн хар цагаан байсан бол өнөөдөр ихэвчлэн өнгөт дэлгэцтэй мониторуудыг үйлдвэрлэх болсон байна. Энэ үзүүлэлтийг тайлбарлахад pixel -ийн тухай мэдэх шаардлагатай юм.
Харин хэдэн өнгөөр харуулж чадаж байгаагаас уг дисплейний өнгөний үзүүлэлт тодорхойлогддог байна.
– Monohrome display Adapter нь хар цагаан хоёр өнгөтэй, 1970 онд гарсан.
– CGA (Color Graphics Adapter) нь 1981 онд гарсан, өнгөр ялгаруулалт нь хөндлөнгөөр 320 pixel, босоогоор 200 pixel хүртэл байх ба дөрвөн өнгөтэй.
– EGA (Enhanced Graphics Adapter) нь 1984 онд гарсан, арван зургаан өнгөтэй, хөндлөнгөөр 640 босоогоор 350 pixel -тэй.
– VGA (Video Graphics Array) ийг 1987 онд гаргасан бөгөөд 640 x 480 pixel бүхий 16 өнгөтэй, эсвэл 320 x 200 pixel бүхий 256 өнгөтэй байхаар сонгож болдог.
– XGA (Extended Graphics Array) нь 1990 онд гарсан 800 x 600 pixel бүхий 16,000,000 өнгөтэй эсвэл 320 x 200 pixel бүхий 65,536 өнгөтэй байхаар сонгож болдог.
– SVGA (Super Video Graphics Array) нь 1993 онд гарсан. 14 инчийн дисплейтэй бол 16,000,000 өнгийг 800 х 600 pixelтэйгээр, 20 инчийн дисплейтэй бол 1280 x 1024 эсвэл 1600 x 1200 pixelтэй байхаар сонгох боломжтой байдаг.

      Дэлгэцийн хэмжээ
       Мониторын дэлгэцийг түүний хэмжээгээр нь бас ялгадаг ба энэ нь инч гэсэн нэгжээр хэмжигддэг. Жирийн хэрэглэгч нарт зориулсан персонал компьютерийн хувьд ихэвчлэн 12, 13, 15, 17 инчийн дисплейтэй байдаг.

      Үйлдвэрлэсэн технологи
       Энэ бол электроникийн технологийн ямар аргаар мэдээллийг экран дээр харуулж буйгаар нь ялгах ялгаа юм. Ихэнх дисплей бидний сайн мэдэх электрон цацрагт хоолойн (CRT- cathode ray tube) технологиор бүтээгддэг. Бусад төрлийн технологиор бүтээгдсэн дисплейнүүд маш нимгэн байдаг бөгөөд эдгээрийг хавтгай экрантай дэлгэц (flat-panel display) гэдэг байна.
 Энэ төрлийн дисплейд
     LED – гэрлэн диодын
     LCD- шингэн кристаллийн технологиор хийгдсэн дисплейнүүд багтдаг.
      Memory (санах ой)
       Санах ой нь персонал компьютерийн микропроцессор өгөгдөлд богино хугацаанд хүрэх, командыг түргэн гүйцэтгэх үүрэг бүхий микросхем юм. Энэ нь персонал компьютерийн хурд, хүчин чадлыг тодорхойлох бас нэгэн чухал үзүүлэлт болдог. Компьютерийг асаахад үйлдлийн системийг санах ойд ачаалдаг.
       Санах ой нь хэд хэдэн төрөлтэй байдаг:
       RAM (Random Access Memory)
       Персонал компьютер ажиллаж байх үед мэдээллийг хаана хадгалах эсвэл хааш нь шилжүүлэх зэргийг RAM буюу шуурхай санах ой зохицуулж байдаг.RAM нь процессороос өгсөн командын дагуу өгөгдлийг асар хурдан хугацаанд уян болон хатуу диск рүү бичих эсвэл эдгээрээс болон CDROM-с уншдаг. Гэхдээ эдгээр уншсан мэдээлэл нь зөвхөн таны компьютерийг асаалттай байх хугацаанд л хадгалагдаж байх ба унтраасан тохиолдолд мэдээллээ бүрэн алддаг байна. Харин дахин асаахад үйлдлийн систем болоод зарим хэрэгцээт файл болон командуудыг хатуу дискнээсээ дахин ачаалдаг. RAM-д хадгалагдаж байгаа эдгээр мэдээллүүд хэт ихэссэн өөрөөр хэлбэл түүний багтаамжаас хэтэрсэн тохиолдолд хатуу дискэн дээр бичилт хийдэг ба үүнийг virtual memory гэнэ. Харин хатуу дискний сул зай багассан үед компьютер удаан ажиллах, гацах нь ихсэх буюу "out of memory" гэсэн алдааг өгдөг байна.
        ROM (Read Only Memory)
         Тогтмол санах ой руу өгөгдлийг бичих боломжгүй зөвхөн уншдаг бөгөөд компьютерийг асаахад ажиллуулдаг boot программ хадгалагддаг. Түүний RAM-аас ялгагдах гол онцлог нь компьютерийг унтраасан байхад ч өөр дээрх мэдээллээ алдалгүй хадгалсаар байдагт оршино. Учир нь тогтмол санах ойг таны компьютер дотор байрлах 3.5 V-ийн зай тэжээж байдаг.

Motherboard
        Motherboard гэдэг үгийг орчуулбал үндсэн буюу эх хавтан гэсэн үг бөгөөд энэхүү хавтан нь персонал компьютерийн системийн олонх элементүүдийг агуулдаг, хамгийн чухал хэсэг нь юм.
       Анхны персонал компьютер зохион бүтээгдэж байхад ихэнх элемент, дагалдах төхөөрөмжүүд Motherboard руу ямар нэг байдлаар залгагддаг байв. Харин орчин үеийн персонал компьютерийн motherboard нь уян болоод хатуу дискний төхөөрөмжөөс бусад бүх л дагалдах хэрэгслээ өөр дээрээ агуулах боломжтой болсон. Motherboard дээр суурилагдсан төхөөрөмжийг onboard гэж нэрлэдэг. Гэвч хөгжлийн ийм түвшинд хүрсэн явдал компьютер үйлдвэрлэгчид болоод хэрэглэгчдэд нэгэн адил хоёрдмол үр дагавар өгсөн юм. Юуны өмнө үйлдвэрлэхэд эдийн засгийн хувьд үр ашигтай, эцсийн шатны угсралт хялбар, дизайны хувьд овор хэмжээ багассан, технологийн процессийн хувьд хурд тодорхой хэмжээгээр нэмэгдсэн гээд ашигтай талууд их бий.
          Desktop компьютерт өнөө үед өргөнөөр ашиглагдаж байгаа мotherboard нь AT загварынх юм. Хамгийн сүүлийн үеийнх нь AT motherboard-ын сайжруулсан загвар болох ATX юм.
Motherboard дээрх компьютерийн элементүүд:
– Микропроцессор (CPU)
– BIOS
– Санах ой
– Expansion slot

СЭДЭВ: Windows үйлдлийн  систем

Хичээлийн агуулга

Ø  Windows програмын үндсэн ойлголт

Ø  Control Panel /Тохиргоо хийх/

Windows  үйлдлийн  систем

Windows системийн хамгийн анхны хувилбар нь 1991 онд гарсан Windows 3.1. систем байсан. Үүнээс хойш бүтэн 3 жилийн турш 2000 программистууд хүч хөдөлмөр зарцуулан байж 1995 онд Windows 95 хувилбарыг бүтээжээ. 1998 оны зун Windows 98, 1999 онд цаг хугацааны гажгаас сэргийлэн Windows 2000 хувилбарууд нь гарсан. 2001 онд Windows NT, Windows XP хувилбарууд гарсан. Одоо Windows XP хувилбарыг маш өргөн ашиглаж байна. Windows нь бусад үйлдлийн системүүдээс графикийн интерфейсээрээ ялгагддаг. Өөрөөр хэлбэл командуудыг нь гарнаас бичиж оруулахгүй дэлгэцэн дээр байрлах янз бүрийн дүрс таних тэмдгүүдийн тусламжтайгаар өгч байдагтай холбоотой.

1.Windows програмын үндсэн ойлголт

Windows програм нь PC-ыг өргөн ашиглах боломжийг олгодог зургийн ба графикын горимд ажиллах чадвартай системийн програм юм. Windows програм дээр нэгэн зэрэг олон програмууд нээн ажиллуулж болох ба ажиллуулсан програм бүр цонх хэлбэрээр харагддаг тул цонхнууд /Windows/ гэж нэрлэсэн. Өөрөөр хэлбэл цонх бол Windows програмын мэдээллийг харуулах үндсэн хэрэгсэл юм. Цонхон дотор текст, зураг, файлууд гэх мэт ямар ч төрлийн мэдээлэл байж болно. Цонх нь дотроо олон төрөлтэй байдаг. Тухайлбал энгийн сануулга агуулсан цонхонд зарим удирдах товч нь байхгүй байж болно. Хэрэв цонхонд байгаа мэдээллийн хэмжээ цонхны хэмжээнээс их байвал түүнийг харуулахын тулд цонхны доод хэсэгт эсвэл баруун талд нь гүйлгэх мөр /Scroll bar/ гарч ирдэг. Уг мөрний товчийг гүйлгэн мэдээллийг харах боломжтой. Хэрэглэгч өөрийнхөө шаардлагад нийцүүлэн цонхыг дурын байдлаар тохируулах бололцоотой. Цонх нь хэд хэдэн хэсгүүдээс тогтоно.

Цонхны бүтцийг авч үзье.

Гарчгийн мөр /Title bar/

Цонх бүрийн хамгийн дээд талд байрлах мөр бөгөөд цонх удирдах товчлуур /цонх удирдах цэсний командуудын дүрс/, програмын нэр, програмын нэрийн урд буюу цонхны зүүн дээд буланд цонх удирдах цэс /control menu box/ байрлана. Гарнаас Alt ба Space товчлуурыг хослуулан дарж сонгоно. Уг цэсний командуудыг авч үзье.

Restore- Цонхыг өмнө байсан хэмжээнд шилжүүлнэ.

Move- Цонхыг зөөх боломжтой болгоно.

Size- Цонхны хэмжээг өөрчлөх боломжтой болгоно.

Minimize-Цонхыг хамгийн жижиг хэмжээнд оруулах бөгөөд энэ үед цонх дэлгэцэнд харагдахгүй харин цонхны нэр Start цэс байрласан мөрөнд /Task bar/ харагдаж байдаг. Maximize- Цонхыг дэлгэц дүүрэн томруулна.

Close =Alt+F4 Програмаас гарч цонхыг хаах команд Alt товчлууруудыг хослуулан дарж гүйцэтгэж болно. Хэрвээ командын цонхыг хаах бол дээрх 2 аргаас гадна цонхны доор байрлах Cancel товч эсвэл гарнаас /keyboard/ Esc товчлуурыг дарж цонхыг хааж болно.

Цэсний мөр /Menu bar/

Командуудыг агуулсан цэсүүд, нээсэн файлыг хаах товч, тусламж авах командын дүрс байрлана. Цэсний болон командын нэрний ямар нэг үсэг нь доогуураа зураастай байдаг. Alt товчийг доогуураа зураастай үсэгтэй хамт дарахад цэс болон команд нээгдэнэ. Цэсэн доторх зарим командууд ардаа гурван цэгтэй (…) байдаг. Ийм коамндуудыг ажиллуулахад сонголт хийгдэх цонхыг нээдэг. Гурван цэггүй командыг сонговол шууд ажиллах боломжтой байдаг. Цэсэн доторх тод байгаа командууд шууд ажиллах ба бүдэг саарал командууд ажиллах боломжгүй байгааг илэрхийлэх бөгөөд ажиллуулахын тулд ямар нэгэн үйлдэл /объектыг сонгох г.м./ заавал урьдчилан хийх шаардлагатай байдаг. Тусламж авах товч. Тайлбар авахыг хүссэн дурын командыг бичээд Enter товчлуур дарахад тухайн командын тухай бүх мэдээллийг авах боломжтой. Энд toolbar-ын тухай мэдээлэл авахаар бичсэн байна.

Нээж ажиллуулсан файлыг хаах бөгөөд програмын цонхыг хаахгүй.

Хэрэгслийн мөр /Toolbar/

Хэрэглэгчийн ажиллагааг хялбарчлах үүрэгтэй цэсний мөрийн доор байрлах командуудын дүрсийг агуулсан мөрийг хэлнэ. Хэрэгслийн мөрийг ямар ч програмын хувьд View цэснээс сонгодог.

Ажлын мөр буюу Taskbar

Windows-н дэлгэцийн доод хэсэгт орших Start цэсийг агуулсан зурвасыг ажлын мөр буюу Taskbar гэнэ. Уг зурваст хэрэглэгчийн ажиллуулсан нээлттэй байгаа програмуудын нэр харагдаж байдаг. Нээлттэй байгаа програмын нэрэн дээр хулганы баруун товчийг дарвал цонх удирдах цэсний командуудыг агуулсан хураангуй цэсийг нээдэг.

Тэдгээрийн хооронд хулганаар хурдан шилжиж болохоос гадна Alt+Tab товчлуурын хослолоор шилжинэ. Мөн түүний эхэн хэсэгт хурдан ажиллуулах зорилгоор хэрэгтэй програмуудын дүрс /shortcut/ байрласан байдаг ба төгсгөл хэсэгт системийн он сар цаг хугацаа болон бусад идэвхтэй ажиллаж байгаа програмууд харагдаж байдаг. Хэрвээ Start цэсэнд байрлаж байгаа програмуудын дүрсийг Taskbar дээр байрлуулахыг хүсвэл:

1. Start цэсийг нээнэ.

2. Тухайн програмынхаа дүрсийг хулганаар чирж Taskbar дээр байрлуулна.

Хэрвээ програмын дүрсийг Taskbar дээрээс устгахыг хүсвэл дүрсэн дээр хулганы баруун товчийг дарж хураангуй цэснээс Delete командыг сонгоно.

Taskbar-г дэлгэцийн аль ч захад байрлуулж болдог. Ингэхийн тулд түүнийг хулганаар чирэн хүссэн талдаа аваачиж болдог. Мөн түүний өндрийн хэмжээг өөрчлөхийн тулд ирмэг дээрээс нь хулганаар чирж томруулж болно. Заримдаа энэ шугам дэлгэц дээр харагдахгүй болсон байх бөгөөд хулганаар ойртох үед өөрөө гарч ирдэг.

Нээлттэй байгаа олон програмуудыг зэрэг хааж болно. Үүний тулд:

1. Ctrl товчийг дарж байгаад хулганаар хаахыг хүссэн програмуудынхаа нэрийг Taskbar-аас сонгоно.

2. Сонгож дууссаны дараа дээр нь хулганы баруун товчийг дарж хураангуй цэснээс Close group командыг сонгоно.

Taskbar-н тохируулга хийх

Taskbar дээр хулганы заагч байрлуулаад баруун товчлуурыг дарахад дараах командуудыг агуулсан цэс гарч ирнэ.

Toolbars- Хэрэгслийн мөрийг сонгох

Cascade- нээлттэй байгаа програмын цонхнуудыг шаталсан хэлбэрээр харуулна.

Tile Windows Horizontally- Цонхнуудыг хэвтээ тэнхлэгийн дагуу зэрэгцүүлж байрлуулна.

Tile Windows Vertically- Цонхнуудыг босоо тэнхлэгийн дагуу зэрэгцүүлж байрлуулна.

Show the desktop- Зөвхөн дэлгэцийг харуулна.

Undo minimize all- Бүх жижигрүүлсэн цонхыг томруулна.

Task Manager- Нээж ажиллуулсан програмуудыг хаах, нэг програмаас нөгөө руу шилжих харилцах цонхыг нээнэ.

Lock the taskbar- Шилжих зурваст ямар нэгэн өөрчлөлт хийгдэхгүй болгож цоожилно.

Properties- Ажлын мөрийн тохируулга хийх командуудыг агуулсан цонх нээгдэнэ. Уг цонхны командуудыг авч үзье.

                Lock the taskbar- Taskbar-г зөөх шилжүүлэх болон ямар нэгэн тохируулга хийгдэхгүй болгоно.

                Auto hide the taskbar- Програмын цонхыг нээх үед шилжих зурвас харагдахгүй болно.

                Keep the taskbar on top of other windows- Taskbar-г цонхны дээр байнга харагдаж байхаар тохируулна.

                Group similar taskbar buttons- Ижил төрлийн програмуудыг нэг нэрийн доор бүлэглэж байрлуулна.

                Show Quick Launch- Прорамуудыг хурдан ажиллуулах зорилгоор зарим байнга хэрэглэгддэг програмын дүрсийг Taskbar дээр байрлуулна.

                Show the clock- Системийн цаг хугацааг харуулна.

                 

                Hide inactive icons- Идэвхгүй буюу ажиллуулаагүй байгаа програмын дүрсийг нууцлана..

Start цэс:Програмыг эхлүүлэхдээ Taskbar дээр байрлах Start цэсийг хэрэглэнэ. Эсвэл гарны товчлуураас 􀃡товчлуурыг дарж Start цэсийг нээж болно. Уг товчийг хэрэглэн програмыг эхлүүлэх, баримтуудыг нээх, системээ өөрийн дур сонирхолд нийцүүлэн өөрчлөх, тусламж авах, PC-ээс ямар нэг зүйлийг хайх гэх мэт зүйлүүдийг хийж болно. Start цэснээс програм хасахдаа програмын нэрэн дээр хулганы баруун товчийг дарж Delete командыг сонгоно. Харин нэмэх бол нэмэх shortcut буюу програмынхаа дүрсийг түүн дээр чирэн авчирна. Мөн өөр аргаар нэмж болно. Үний тулд:

1. Taskbar дээр хулганы баруун товчийг дарж Taskbar-н тохируулгын цонхыг нээнэ.

2. Start menu цонхноос Classic Start menu командыг сонгоно.

3. Хэрвээ програм нэмэх бол Add товчлуурыг, хасах бол Remove товчлуурыг дарна.

Хэрэв илүү нарийн үйлдэл хийх хэрэгтэй байгаа бол тухайлбал нэг хавтсанд байгааг нь нөгөө хавтас руу хуулах зөөх гэх мэт үйлдлүүдийг хийх хэрэгтэй бол Advanced командыг сонгоно. Clear команд нь текстэн мэдээлэл, програмын файл, интернетээс татсан файлуудыг устгана.

Start цэсэнд байрлах командуудыг авч үзье.

All Programs- PC-д байгаа бүх програмуудын жагсаалтыг харуулна.

My documents- My documents хавтас дахь баримтуудыг харуулна.

My recent documents- хамгийн сүүлд ажиллуулсан 15 файлын нэрсийн жагсаалтыг харуулна.

My computer- Диск файл хавтастай ажиллах програм

Control Panel- Системийн тохируулгыг өөрчилнө.

Printers and Faxes- Принтер ба шинэ төхөөрөмж нэмж суулгах ба устгах.

Search- Файл ба каталог, компьютерыг хайх

Run- Програмыг нээн ажиллуулах

Log off- Өөр хэрэглэгч ажиллах боломжийг олгоно.

Windows нь олон хэрэглэгчийн үйлдлийн систем бөгөөд хэрэв энэ горимд байгаа бол Windows-г анх ачаалахад ямар хэрэглэгч орох гэж байгааг асуудаг. Энд хэрэглэгчийн нэр, нууц үгээ бичиж өгнө. Системд орох процессыг Log on, системээс гарч Windows-г дахин эхлүүлэх процессыг Log off гэнэ.

Switch User- 1 хэрэглэгчийн сиситемээс гарч өөр хэрэглэгчийн систем рүү орохдоо уг товчийг хэрэглэнэ.

Компьютерыг унтраах командыг авч үзье.

Stand by- Компьютерыг түр идэвхгүй байдалд оруулна. Энэ үед бүх процесс зогсож, процессорын сэнс ч ажиллахгүй болох боловч бүрмөсөн унтарснаас ялгаатай. Энэ байдлаас гаргахын тулд гарнаас /keyboard/ Wake Up товчлуурыг дарна.

Turn Off- Системийн ажиллагааг дуусгаж компьютерыг угтраана. Компьютерыг цахилгаан тэжээлээс шууд салгаж болохгүй. Компьютерыг цахилгаан тэжээлээс салгахын өмнө нээлттэй байгаа бүх цонхнуудыг хааж компьютерыг унтраахад бэлтгэнэ. Үүний дараа уг командыг сонгоно. Хэрэв компьютерыг зөв горимоор унтраахгүй бол програмын бүтэц болон дискэнд эвдрэл үүсдэг. Restart- Компьютерыг дахин ачаална.

Control  panel - Энэ  хэсэгт  тухайн  компьютерийн  цаг, дэлгэц,  фонт, гар, хулгана, сүлжээ  гэх мэтийн  тохиргоог хийнэ.

Ø  Accessibility options  Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан нэмэлт цэс...

Ø  Add hardware  Шинэ төхөөрөмж компьютерт суулгахдаа үйлдлийн системп таниулах цэс.

Ø  Add or remove programs   Шинэ програм суулгах болоэ суулгасан програмийг устгах цэс

Ø  Administrative tools  Үйлдлийн системийн эзэмшигчид зориулсан тусгай түвшиний цэс

Ø  Automatic updates  Үйлдлийн систем шинэчлэлээ өөрөө хийх тохируулгыг хийх цэс

Ø  Date and time  Үйлдлийн систем дэх он сар өдөр цаг, түүнийг тохируулах

Ø  Display Дэлгэцийн screensaver, wallpaper, болон үзэгдэх байдлыг өөрчлөх цэс

Ø  Folder options Хавтасны зохион байгуулалтыг хийх цэс

Ø  Fonts   Үйлдлийн систем дэх бүх үсгийн фонт /шрифт/ ийг тохируулах

Ø  Game controllers  Суугдсан бүх тоглоомыг тодорхой түвшинд тохируудан хянах

Ø  Internet options Интернэтийн холболтын ерөнхий цэс. Үндсэн броузерийг сонгох гэх мэт...

Ø  Keyboard Гарын товчдуур хоорондын хүлээж авах хурд зэрэгийг тохируулах цэс

Ø  Mouse  Хулганы товчлуурын байрыг солих, мэдрэмтгий чанарыг сайжруулах гэх мэт

Ø  Network connections  Дотоод сүлжээ болон интернэтэд холбогдох, түүний төрөлийг сонгох

Ø  Network setup wizard  Дотоод сүлжээ байгуулах хөтөлбөр

Ø  Phone and modem options  Холбогдсон модем болон утасны тохиргоо

Ø  Power options  Эрчим хүчний ашиглалатын хувиарлалт, мөн бусад эх үүсвэрээс эрчим хүч хэрэглэх цэс

Ø  Printers and faxes  Үйлдлийн системд бүртгэлтэй хэвлэгч болон факсийн аппаратыг тохируулах

Ø  Regional and language options   Бүс бүслүүрийн болон хэлийн тохиргоо хийх цэс

Ø  Scanners and cameras Түгээмэл камер болон скайннерийн бэлэн суулгац болон бусад цэснүүд

Ø  Scheduled tasks  Үйлдлийн системд цагчилсан үүрэг өгөх түүнийг удирдах

Ø  Security center  Үйлдлийн системийн аюулгүй байдлыг хянах тогтолцоо

Ø  Sounds and audio devices  Дуу авианы техник хангамжийг үйлдлийн системд таниулах түүнийг хянах

Ø  Speech  Дуу авианы бүрэн ажиллагааг хянах зориулалттай програм

Ø  System  Үйлдлийн систем болон техник хангамжийн мэдээлэл зарим тохиргоо

Ø  Taskbar and start menu Старт цэс болон таскбарыг хянах зохион байгуулах цэс

Ø  User account Үйлдлийн системийг нэгээс олон хэрэглэгчид хэрэглэж болох ба түүнийг зохион байгуулах цэс

Ø  Windows firewall   Үйлдлийн системийг интернэтээс хамгаалах хориг тавих цэс

Ø  Wireless network setup wizard   Утасгүй холбооны сүлжээг суулгах түүнийг тохируулах цэс

СЭДЭВ: Microsoft Office Word

Хичээлийн агуулга

Ø  Microsoft Office Word програмын тухай

Ø  Текстийг хэлбэршүүлэх,  хуулах,  зөөх, болон  текстийн бусад  хэлбэрүүдийг  тохируулах

Ø  Word дээр файл хадгалах, нээх, хэвлэх болон хуудасны  тохиргоо хийх

Microsoft Word

Word программ нь текстэн мэдээллийг компьютерт оруулах, засварлах, боловсруулах, төрөл бүрийн дизайнаар тохируулах, зураг, хүснэгт байгуулах, хэвлэлийн эх бэлтгэх боломжтой программ юм.

Word программыг эхлүүлэх

Word программыг эхлүүлэхдээ:

Start        Programs     Microsoft office     Microsoft word 2007 гэсэн дарааллаар ажиллуулна. Мөн Word программын дүрс буюу Icon дээр 2 даралт хийх, эсвэл Start → Documents → Word-ийн файл дээр даралт хийх зэргээр ямарч хэлбэрээр нээж болно.

Microsoft Office товч

Menu bar - Үндсэн

Командын зурвас

Title bar – программын мөр

Quick Access бүлэг – гарын дор хэрэглэгдэх командууд

 

Word программын цонхны ерөнхий төрх нь программын мөр буюу Tifle bar, гарын дор хэрэгпэгдэх командын хэрэгпүүрүүд буюу Quick Access бүлэг, үндсэн цэс буюу menu bar, командын зурвас, шугам буюу ruler, цонхны мэдээллийг гүйлгэж харуулах зориулалттай scroll bar, хамгийн доод захын цайвар зурвас status bat зэргээс бүрдэнэ.. Status bar-ны : Раgе 1 of 1 гэдэг нь эхний тоо нь курсор байрлаж байгаа хуудсыг буюу идэвхитэй хуудсыг, 2 дахь тоо нь тухайн баримтын нийт хуудасны тоог заадаг. Мөн курсор байрлаж байгаа мөр баганы дугаарыг энд харуулна.

Мэдээллийг оруулах төхөөрөмж

Гар нь компьютерт мэдээллийг оруулах үүрэгтэй.

Функциональ товчлуурууд. Энэ нь F1-F12 хүртэлх товчлуурууд.

Эдгээр товчлуурууд нь дангаараа болон бусад товчлууруудын хамт хэрэглэгдэж, өөр өөрийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Тухайлбал F1 товчоор тусламжийн мэдээлэл авах, Alt+F4 цонхыг хаах гэх мэт.

Үндсэн товчлуурууд.

Үндсэн товчлууруудаар тэмдэгт болон цифрүүдийг оруулах үүрэгтэй.

Enter - командыг гүйцэтгэх, курсорыг дараагийн мөрөнд шилжүүлэх үүрэгтэй.

Space - нэг тэмдэгтийн хооcон зай авах

Capslock - том үсгээр бичих горимд оруулна.

Энэ товчийг дарахад гарын баруун дээд буланд байрлах Capslock гэрэл асах ба энэ үед үсэгнүүд томоор бичигдэнэ.

Таb - курсорыг тодорхой алхамаар буюу догол мөрний хэмжээгээр алхам алхамаар шилжүүлдэг.

Ctrl болон Аlt товчлуурууд нь ихэвчлэн бусад товчлууруудтай хамт хэрэглэгдэнэ.

Backspace - курсорын өмнөх тэмдэгтийг арилгадаг.

Shift - Үндсэн товчлууруудын зарим товч 2 үүрэгтэй байдаг. Эдгээр товчнуудын 2 дахь үүргийг биелүүлэхэд shift товчийг зэрэг дардаг.

Удирдлагын товчлуурууд буюу курсор удирдах товчлуурууд. Баруун, зүүн, дээшээ, доошоо сумтай товчлуурууд нь курсорыг нэг тэмдэгт баруун тийш, нэг тэмдэгт зүүн тийш, нэг мөр дээш, нэг мөр доош шилжүүлдэг. Delete - курсорын дараагийн тэмдэгтийг устгана, End - курсорыг мөрийн төгсгөлд байрлуулна. Home - курсорыг мөрийн эхэнд байрлуулна. insert - оруулга хийх буюу тэмдэгтүүдийн хооронд тэмдэгт нөхөж оруулах үед хэрэглэх товч, PageUp - курсорыг хуудсаар дээш шилжүүлнэ, PageDown - курсорыг хуудсаар доош шилжүүлнэ.

Тоон товчлуурууд. Эдгээр товчлууруудыг тоон үүргээр нь ашиглахын тулд NUM LOCK товчийг дарж идэвхжүүлэх / баруун дээд буланд байрлах NUM LOCK гэсэн гэрэл асна/ ба энэ товч идэвхигүй үед хоёрдахь үүргээ буюу удирдлагын товчлууруулын үүрэг гүйцэтгэнэ.

Word 2007 программаас гарах

Программаас хэд хэдэн аргаар гарна.

а.  Microsoft Office товч   Next Word

b.  Гараас Alt + F4

с.  Программын гарчгийн мөрөн дээрээс X дарна.

Баримтанд өөрчлөлт хийгээд хадгалаагүй байвал прораммын цонхыг хаах буюу гарах командыг сонгоход тэдгээрийг хадгалах эсэхийг лавласан цонх нээгдэнэ. Хэрэв хадгалж хаах бол Yes, Хадгалахгүй бол No, хаах командыг хүчингүй болгох бол Саncel дарна.

Шинэ ажлын хуудас нээх

а.  Microsoft Office товч  New               create

b.  Ctrl + N

с.  Quick Access    New

Шинэ баримтыг хадгалах

а.  Quick Access save

b.  Microsoft Office товч    save

с.  Ctrl + S

Баримтыг хадгалахдаа save in талбарт хадгалах байрлалыг, File name талбарт баримтын хадгалах нэрийг оруулна.

Урьд нь хадгалагдсан баримтыг хадгалах

Урьд нь хадгалагдсан баримтанд засвар хийсний дараа тухайн баримтыг хуучин нэрээр хадгалах тохиолдолд Quick Access/Save командын хэрэглүүр дээр дарах буюу Microsoft Office/save командыг сонгоно. Мөн Ctrl + s дарж хадгалж болно.

Баримтын нэрийг өөрчилж хадгалах

Өмнө нь хадгалагдсан баримтын нэрийг өөрчилж хадгалахдаа

Microsoft office/Save as командыг сонгоно.

Хуучин баримтыг нээх

а. Start       Documents      баримтаа сонгоно
b.  Microsoft office òîâ÷            Open

с.  Quick Access       Ореn

d.   Ctrl + O

Дээрх командуудыг ашиглаж тухайн шаардлагатай баримтынхаа байрлал болон нэрийг зааж өгснөөр баримт нээгдэнэ.

Баримтын цаасны тохиргоог хийх

Баримтыг ямар хэмжээний цаасан дээр хэвлэхээс хамаарч цаасны тохиргоогоо эхэндээ хийж өгөх нь хялбар байдаг.

а. PageLayout       Miargins       Цаасны 4 захаас авах хэмхээ. Энд:

Тор - цаасны дээд ирмэгээс текст х¿ртэлх зай

Bottom - цаасны доод ирмэгээс текст хүртэлх зай

Left - цаасны зүүн ирмэгээс текст хүртэлх зай

Right - цаасны баруун ирмэгээс тексг хүртэлх зай

PageLayout       Orientation      Цаасны байрлал /хэвтээ босоо/

PageLayout        Size        цаасны хэмжээ

b. PageLayout       Page Setup /энд гарч ирэх Page Setup цонхны Margins, Paper цэснүүдийн тусламжтайгаар цаасныхаа тохиргоог нэг дор хийж өгч болно./ Нэгжийг см болгохдоо:

   Microsoft Office товч      Word options       Advanced      Display      см

Баримтыг хэвлэхийн өмнөх байдлаар харах

Microsoft Office товч       Frint       Frint Preview

Баримтыг хэвлэхдээ заавал хэвлэхийн өмнөх байдлаар харна. Энэ нь баримт цаасан дээр ямар байдалтай хэвлэгдэх вэ гэдгийг харуулдаг.

Баримтыг хэвлэх

Microsoft Office товч       Frint

Уг командыг сонгож гарч ирэх цонхноос Printer Name -д хэрэв олон хэвлэгч машин /принтер/ суулгасан бол хэвлэх гэж байгаа хэвлэгчийн нэрийг сонгоно. Баримтнаас хуудас сонгож хэвлэх бол Pages - ийг идэвхижүүлэн хэвлэх хуудасны дугаарыг өгнө. All - Бүх хуудсыг хэвлэнэ. Current page - зөвхөн курсор байрласан хуудсыг хэвлэнэ. Number of copies - баримтыг хэдэн хувь хэвлэх тоогоо өгч ОК дарж хэвлэнэ.

Текстийг форматлах /хэлбэржүүлэх/

Тэмдэглэгээ

 

Дэс дугаар

Мөр хоорондын зай

Үсгийн хэмжээ  Үсгийн фонд

Текстыг - Зүүн талаас тэгшилнэ - Мөр голлуулна - Баруун талаас тэгшилнэ - 2 талаас тэгшилнэ

В – Текст тодоор бичигдэнэ I  – Текст налуу бичигдэнэ U – Текст доогуур зураастай          бичигдэнэ

 

Текст бичих

Текстыг бичихдээ үсгийн фонд /загвар/, хэмжээ, мөр хоорондын зайгаа сонгоно. Мөн криллээр бичих үед гарнаас Ctrl товч дарах  буюу эсвэл маузны даралтаар монгол гарын драйвыг сонгоно.

Толгой холбосон бичиглэл үүсгэх

Insert      Drop cap

Т

омруулах үсгээ идэвхижүүлээд Insert      Drop cap командыг ажиллуулна.  Position хэсэгт тохиргоо хийх бөгөөд Dropped - сонгосон мөрийн тоогоор эхний үсгийг томруулах, In margin - эхний үсгийг бүх текстын толгой байдлаар оруулна.

Insert       Drop cap      Drop cap options      Font - цонхонд үсгийн фонтоо   сонгоно. Lines to drop - толгой холбох мөрийн тоог заана. Distance from text - толгойн үсгийн текстээс алслах зайг сонгоно. Бүх тохиргоог хийсний дараа ОК дарна.

Текстэнд өнгө оруулах

Home         Font color

Энд: More colors        Standart and Custom - хэсгээс хүссэн өнгөө сонгож болно.

Үйлдлийг буцаах

Хэрвээ ямар нэгэн буруу бичилт хийсэн бол Quick Access бүлгийн Undo командыг сонгох хэрэгтэй. Эсвэл гарнаас Crtl + Z дарж үйлдэл буцаана.

Хуулах

Текст болон зургийг хуулахдаа

а)  Home   Сору

b)  Мауз 2 Сору

с)  Ctrl + С командыг сонгоно.

Дээрх үйлдлийг хийхэд хуулах текст болон зургийг идэвхижүүлсэн байна. Текстыг идэвхижүүлээд хуулах /Сору/ команд өгсний дараа байрлуулах газар курсорыг аваачин

I.      Home        Paste

II.     Мауз 2            Paste

III.    Ctrl + V командаар сонгон хуулсан объектыг байрлуулна.

Жич: Зураг нь курсор хаана аваачихаас шалтгаалахгүй давхралдаж гарч ирдэг.

Бичвэрийг баганд хуваах

Page Layout        Columns

Текстын сонгосон хэсгээ багананд хуваахдаа идэвхижүүлээд Page Layout

Columns командыг ажиллуулна. More Columns - командыг ашиглаж ямар хэлбэртэйгээр хэдэн багананд хуваахаа зааж өгнө.

Presets - Хуваах баганы тоог сонгоно

Number of columns - Хэрэв олон баганд хуваах бол баганы тоог зааж өгнө.

Apply to - текстын аль хэсгийг баганд хуваахыг заана.

/Whole Document - Бүх текстыг,

This point Forward - курсор байрлаж байгаа цэгээс хойшхи текстыг баганд тус тус хуваана. /

Текстын хайрцаг үүсгэн текст оруулах

Insert         Shapes        Text box

Дээрх командыг сонгон текстын хайрцаг үүсгэж бичнэ. Энэ командаар ашиглагдаагүй үлдсэн зай болон зураг, объект дээр текст оруулах, өөрийн хүссэн хэсэгт тухайн текстыг байрлуулахад ашиглана. Дээрх командыг сонгосон үед курсор "нэмэх тэмдэг" хэлбэртэй болох ба текстын хайрцаг үүсгэх газартаа курсороо аваачин хулганы зүүн товчийг дараастай чигээр нь чирэн хайрцаг үүсгэх бөгөөд хайрцаг дотор текстыг бичиж өгнө. Текстын хайрцаг зурагдахад шинээр Format цэс гарч ирэх ба энэ цэсний Shape outline хэсгээс No outline - г сонгож хайрцагийг хүрээгүй болгоно.

Толгойн ба хөлний бичиглэл

Insert        Header            Insert        Footer

Word документын хуудас бүрийн толгойн ба хөлний хэсэгт бичлэг байрлуулж болно. Эдгээр бичиглэлийг толгойн ба хөлний бичиглэл /Header and Footer/ гэдэг. Энэ бичиглэлийг документад байрлуулахдаа Insert         Header, Insert 

Footer командыг өгнө. Энэ команд нь толгой ба хөлний бичиглэлийг оруулах, засварлах боломжийг олгоно. Тухайн командыг дарсны дараа загварууд гарч ирэх ба тухайн загваруудаас өөрийн хүссэнийг сонгож дарснаар курсор цаасны бичлэг хийдэг талбараас гарч, цаасны дээд болон доод хэсэгт байрлаж толгойн болон хөлний бичиглэлийг үүсгэж болно.

Тухайн горимоос курсорыг гаргах Design        Close команд байна. Design нь хөл толгойн бичиглэл үүссэхэд шинээр гарч ирдэг цэс юм.

Хуудас дугаарлах

Insert        Page number

СЭДЭВ: Microsoft Office Word

Хичээлийн агуулга

Ø  Word Art  дээр ажиллах

Ø  Word  дээр зураг оруулах

Ø  Энгийн дүрсүүдийг зурах

Ø  Хүснэгттэй байгуулах

Word Art  дээр ажиллах

Insert         Word art

Зарлал, урилга зэрэг гоёмсог бичлэгийг шаарддаг текстийн хувьд Word Art программыг хэрэглэнэ. Insert        Word Art командыг өгч текстийнхээ загварыг сонгоход Edit Word Art Text гэсэн харилцах цонх гарч ирнэ.

Уг цонхны Font дотроос үсгийн фонтоо сонгож текстээ бичиж ОК дарна. Ингэснээр документ дотор тухайн хэлбэрээр үг маань байрлана.

Үгээ идэвхижүүлснээр шинээр Format цэс гарч ирнэ.

Format        Edit text - тухайн үгээ засварлах үед ашиглана.

Format        Shape Fill - Үсэгний дэвсгэр өнгө өөрчилнө. Энэ нь дотроо дэд хэсгүүдтэй. /Colors - Төрөл бүрийн өнгө оруулах, No Fill - өнгөгүй болгох, Picture - дэвсгэр өнгөнд зураг оруулах, Gradient - уусгалт хийх, Texture - бэлэн төрөл бүрийн дэвсгэр оруулах, Pattern - хээ оруулж болно. Үсэгний дэвсгэр өнгөнд 2 буюу түүнээс дээш өнгө уусгалттай оруулахдаа Format        Shape Fill    

Gradient       More Gradients командыг сонгоно./

Format        Shape outline - Үсэгний хүрээнд colors - өнгө оруулах, No outline - хүрээгүй болгох, Weight - хүрээний өргөн, нарийн, хэлбэр, dashes - тасархай болгох, Pattern - хүрээнд хээ оруулна.

Format     Change Word Art Shape - текстын хэлбэрийг өөрчлөнө.

Format     Shadow effects - Текстэнд сүүдэр оруулна.

Format     Shadow effects      shadow color - Текстын сүүдэрт өнгө оруулна.

Format   Text Wrapping - Бичлэгийн талбарт бичигдсэн текст болон хэлбэртэй бичиг 2-н байрлалыг /наана цаана, дээр доор, дунд/ заана.

Format     Rotate - Текстыг эргүүлнэ.

Word руу зургийн файл оруулах буюу зурагтай ажиллах

     Insert          Picture          Зургаа сонгоод         insert

Зураг орж ирсэнтэй холбогдон шинээр Format цэс гарна.

Format        Brighthess - Зургийн гэрэлтүүлэг

Format        Contrast - зургийн тодшил

Format        Picture Styles - зургийн хэлбэр

Format        Text Wrapping - зураг текст 2-н байрлал

Format        Bring to front - Зургийг бүх объектын наана гаргах

Format        Send to back - Зургийг бүх обектын цаана гаргах

Format        Aling - Хэд хэдэн зургийг зэрэгцүүлэх, тэгшлэх

Format        Rotate - Зургийг эргүүлэх

Format        Crop - Зургийг таслах

Хүрээ оруулах

Уг командыг ажиллуулахад 3 хавтастай харилцан цонх нээгдэнэ.

Page Border - хуудсанд хүрээ оруулна

Nome – хүрээгүй

Box - хүрээ оруулна

Style - хүрээний хэлбэр

Color - хүрээний өнгө

Wisth - хүрээний өргөн

Art - зурган хүрээ

Аррlу tо: Whole document - баримтын бүх хуудсанд хүрээ орно.

First page only - зөвхөн эхний хуудсанд хүрээ орно

All except first page - 1-р хуудсанаас бусад бүх хуудсанд хүрээ орно.

Хүрээгээ цаасныхаа ирмэгээс өөрийн хүссэн зайд байрлуулахын тулд Options   

measure from       text        ok сонгоно.

Page Layout      Page borders       Borders - текстэнд хүрээ оруулна.

Энгийн дүрсүүдийг зурах

Insert        Shapes         Дүрс

Word программ дээр текстэн мэдээлэл боловсруулахаас гадна энгийн дүрсүүдийг зурж хэрэглэж болно. Тухайлбал тойрог, дөрвөлжин, шулуун шугам, текст бүхий янз бүрийн дүрс зурж болно. Дүрсүүдийг зурахдаа insert - Shapes командыг дарж зурах дүрснийхээ хэлбэрийг сонгож дарахад хулганы заагч "нэмэх тэмдэг" хэлбэртэй болох ба дүрс зурах газраа заагчаа байрлуулан хулганы зүүн товчлуурыг дарсан чигээр зурна. Дүрс зурагахад гарч ирэх Format цэсний тусламжтайгаар дэвсгэр өнгө, гадуур шугамын /хүрээний/ өнгө, өргөн нарийн хэлбэр, өнгө уусгах болон, дэвсгэрт зураг, хээ, бэлэн дэвсгэр өнгө оруулах зэргийг сонгож болно.

Зурагдсан дүрсэндээ текст оруулахдаа мауз 2 – Add text дарна.

Дүрсэндээ текстээ босоо байдлаар бичихдээ Format     Text Direction командыг сонгоно.

Хүснэгттэй ажиллах

Insert         Table

Хүснэгтийг баримтанд оруулахдаа 2 аргаар оруулна.

а) Insert     Table - команд өгч Insert table хэсэгт оруулах мөр баганаа идэвхижүүлж маузны зүүн товчийг 1 дарж оруулна.

b) Insert     Table      Insert Table – г дарж гарч ирсэн Insert Table харилцах цонхонд хүснэгтийнхээ Namber of columns - баганы тоо, number of rows – мөрийн тоог оруулж ОК командыг өгнө.

Хүснэгт үүсэхэд шинээр Desing, Layout гэсэн 2 цэс гарна. Desing – хүснэгтийн хэлбэрииг сонгоно.

Desing     Table Styles хэсгээс хүснэгтийн бэлэн хэлбэрийг сонгож болно.

Desing      Shading - хүснэгтийн идэвхитэй нүднүүдэд өнгө оруулна.

Desing      Draw Borders - хүснэгтэнд янз бүрийн өнгө, хэлбэр, өргөнтэй хүрээ болон ташуу зураас зурна.

Layout      Delete - Хүснэгтийн тэмдэглэсэн хэсгийг /Delete Cells/, баганыг /Delete Columns/, мөрийг /Delete Rows/, хүснэггийг /Delete Table/ устгана.

Layout       Insert Above - Курсор байрлаж байгаа мөрийн дээд талд шинэ мөр оруулна.

Layout       Insert       Below - Курсор байрлаж байгаа мөрийн доод талд шинэ мөр оруулна.

Layout       Insert Left - Курсор байрлаж байгаа баганы зүүн талд шинэ багана оруулна.

Layout       Insert Right - Курсор байрлаж байгаа баганы баруун талд шинэ багана оруулна.

Layout       Merge Cells - Идэвхижүүлсэн нүднүүдийг нэгтгэж нэг нүд болгоно.

Layout       Split Cells - Курсор байрлаж байгаа нүдийг мөр, багананд хуваана.

Layout       Alignment  - Текстийн хүснэгтний мөрөн дэх байрлалыг заана.

Layout       Text Direction - Хүснэгтэн дотроо босоо байдлаар бичнэ.

Аль хүснэгтийн үгийг босоо байдлаар бичихээс хамаарч тухайн хүснэгтэнд курсор байрлах эсвэл хүснэгтийн нүдийг идэвхижүүлсэн байх шаардлагатай.

Тусгай тэмдэгт оруулах

Insert       Symbol

Компьютерийн гар дээр байхгүй байгаа тэмдэгтийг оруулах шаардлага байнга гардаг. Энэ тохиолдолд тэмдэгт оруулах газраа курсорыг байрлуулж, insert   

Symbol командыг сонгоно. More Symbol -ийг дарж гарч ирэх Symbol харилцах цонхны Font дотроос хэрэггэй фондоо идэвхижүүлж, хэрэгтэй тэмдэгтээ сонгоно. Сонгосны дараа тухайн тэмдэгт дээр маузны зүүн товчлуурыг 2 цохих буюу эсвэл insert товчийг дарна. Тэмдэгтийг оруулсны дараа Close товчийг дарж цонхыг хаана.

Frint Sceen товч

Дэлгэцийг харагдаж байгаа хэлбэрээр нь хуулж оруулахдаа гар дээрээс Frint Sceen SysRq товчийг дарж Word документынхаа бичвэрийн талбарт курсороо байрлуулж Paste хийж оруулна. Энэ нь зурган хэлбэрээр орох бөгөөд өмнө үзсэний адилаар Format цэснээсээ өнгө, хэлбэр, байрлал зэргийг тохируулна.

Томъёотой ажиллах

Insert  -  Equation

Математик, хими физикийн томъёонуудыг бичихдээ энэ командыг ашиглана. Insert       Equation дарж гарч ирэх хэсгээс хэлбэрээ сонгож болно. Энд хүссэн хэлбэр тань байхгүй бол New Equation дарж, гарч ирэх Design цэсийг ашиглан томъёогоо бичнэ.

Зэрэг ² Индекс₂ бичих

Зэрэг индекс тавих үг ба тооны ард курсорыг байрлуулж X² ба Х₂ товчийг сонгоно.

Дэлгэцийн горим

View       цэс

Дэлгэцийн харагдах горимыг сонгохдоо View цэсэнд орж сонголтыг хийнэ.

Дэлгэцийн харагдах байдал 5 горим байдаг. Үүнээс

View буюу Ердийн хэлбэр сонгогдсон байх ёстой.

Хуудасны зүүн болон дээд талын хуваарьтай шугамыг гаргахдаа View       Ruler сонгоно.

Хийгдэж байгаа баримтын дэлгэцэнд харагдах хэмжээг өөрчлөхдөө View     

Zoom командыг ашиглана. Өөрөөр хэлбэл энэ нь тухайн хуудсыг ойроос эсвэл холоос харж байгаатай адил бөгөөд тухайн баримт доторх материалыг ихэсгэж багасгаж байна гэсэн үг биш.

Эсвэл Status bar мөрөнд байрлах хувийг + - тэмдгэн дээр дарж ихэсгэх багасгах замаар цаасны харагдах хэмжээг өөрчилж болно. Ердийн хэмжээ нь 100% байдаг.

СЭДЭВ: Microsoft Office Excel

Хичээлийн агуулга

Ø  Microsoft Office Excel  програмын тухай

Ø  Нүд  болон  түүнийг хаяглах, зөөх, устгах хуулах, нэгтгэх,                        нүдний format -ыг  тохируулах

Ø   Төрөл  бүрийн  хүснэгтүүд  хэрхэн  байгуулах

Microsoft Excel

Компьютерээр өдөр тутам боловсруулж байгаа мэдээллийн нэлээд хэсгийг хүснэгт хэлбэрийн мэдээлэл эзэлдэг. Microsoft Excel программ нь хүснэгтэн мэдээллийг оруулах, боловсруулах, математик, статистикийн тоон мэдээллүүдийг боловсруулж, тэдгээрийг ойлгомжтой байдлаар график хүснэгтээр харуулж, хүссэн хэлбэр, хэмжээ, загвараар хэвлэн гаргах боломжийг олгоно.

Программыг эхлүүлэх

Start        Programs       Microsoft office       Microsoft Excel 2007

Microsoft Excel программын ажлын талбар

Ажлын хавтас нь дотроо Sheet буюу ажлын хуудастай байдаг. Ажлын хуудасны тоог өөрийн хэрэгцээнд тохируулан нэмж, хасч болно. Ажлын хуудас нь мэдээлэл агуулах нүднүүдээс тогтоно. Нүднүүдийг багана, мөрөөр эрэмбэлж, баганыг латин үсгээр, мерийг тоогоор дугаарлана. Нэг ажлын хавтас 256 багана, 65536 мөртэй. Нүдний хаяг нь нүдний байрлалыг тодорхойлно. Энэ нь баганы үсэг, мөрийн дугаараас бүрдэх ба эхлээд баганын нэр, дараа нь мөрийн дугаар бичигдэнэ. Жнь: В12 гэвэл В баганы 12-р мөрний нүд гэсэн үг.

Ажлын хуудас нэмэх, хасах

Home       Insert        Insert sheet

Home       Delete       Delete sheet

Хуудасны тохируулга хийх

Page Layout  -  Size

Page Layout  -  Orientation

Page Layout  -  Margins

Хуудасны тохируулгыг Word программ дээр тохируулахтай ижил сонгоно. Size - цаасны хэмжээ, orientation - цаасыг босоо, хэвтээ байдлаар сонгоно, Margins - хуудасны 4 захаас ямар зайд баримт байрлуулахыг зааж өгнө.

Ажлын хуудас хадгалах

а. Microsoft Office товч      Save

b. Quick Access бүлэг               Save

c. Crtl  + S

Хадгалах команд өгөхөд Save as гэсэн харилцах цонх гарч ирнэ. Save т хэсэгг хадгалах байрлалаа, File name хэсэгт файлынхаа нэрийг /англи үсэг, тоогоор/ өгч Save дарж хадгална.

Хэвлэхийн өмнөх байдлаар хадгалах

Microsoft Office товч       Print       Print Preview

Хэвлэхээс өмнө хийсэн зүйлээ цаасан дээр хэрхэн байрласныг хянахын тулд энэ командыг сонгоно. Командыг сонгоход баримтыг цаасан дээр багтах хэмжээгээр харуулан, дэлгэцийн дээд хэсэгт хэдэн заалтын товчнуудыг гаргасан байна. Эдгээрийг ашиглан хэвлэх баримтаа цаасан дээр тохируулна.

Prinr - Урьдчилан харах горимоос шууд хэвлэнэ.

Page setup - Xуудасны тохиргоо хийнэ.

Zoom - цаасны харагдах байдлыг ихэсгэж багасгаж харуулна.

Next Page - 2 буюу түүнээс олон хуудас баримт байвал, дараагийн хуудсанд шилжихдээ дарна.

Previous Page - Харагдаж байгаа баримтын өмнөх хуудсанд шилжих шаардлагатай үед дарна.

Show Margins - хуудасны 4 захаас ямар зайд баримт байрлуулахыг өөрчлөх боломжтой.

Close - Урьдчилан харах горимоос гарна.

Үсгийн Фонт, хэмжээ сонгох

Ажлын талбарын бүх нүдийг идэвхижүүлж фонт, үсгийн хэмжээг өгнө. Crtl + А дарж бүх талбарыг идэвхижүүлнэ. Мөн Excel программын бүх нүдийг идэвхижүүлэхэд ажлын талбарын зүүн дээд хэсэгт байрлах тоо, дугааргүй хэсэгт дарж идэвхижүүлнэ.

Хүснэгтэнд хүрээ үүсгэх

Хүснэгт болгох нүднүүдийг идэвхижүүлэн Хүрээ үүсгэх командаас сонголт хийнэ.

Дугаарлах

Дугаар тавих эхний мөрнөөс эхний 2 дугаарыг тавьж дугаарласан хэсгийн нүдийг идэвхижүүлэн баруун доод булангийн жижиг дөрвөлжин цэгээс доош чирж дугаарлана.

Хүснэгтэнд босоо байдлаар бичих

а. Ноmе цэс

b. Ноmе - Alignment – Orientation

Тухайн нүдэнд багтааж бичих

Ноmе             Alignment                 Wrap Text

Хэрэв олон тэмдэгттэй бол тухайн нүднээс илүү гаран бичигдэнэ. Нүдэнд нь таслан бичих тохиолдолд курсорыг нүдэн дээр байрлуулан дээрх командыг сонгоно.

Нүд нэгтгэх

Нэгтгэх нүднүүдийг идэвхижүүлэн   товчийг дарна. Эсвэл Home

Alignment       Merge cells командыг сонгоно.

Нүд хуваах

Хуваах нүдэн дээр курсорыг байрлуулж  товчин дээр дарж хүрээ үүсгэх командаас All borders сонгоно.

Хуулах, зөөх, чирэх

Мөр баганын мэдээллийг хуулж, зөөж, чирч болно. Хуулах нүднүүдээ идэвхижүүлж Сору хийгээд байрлуулах нүдээ идэвхижүүлээд Paste хийнэ. Мөн Cut - хэрэглэж болно. Тэмдэглэсэн нүдний мэдээллийг хулганаараа чирж байрлуулж болно.

Мөр оруулах

Home      insert      Insert Sheet Rows

Оруулга хийх мөрийг идэвхижүүлэн дээрх командыг сонгоно.

Мөрийн өндрийг өөрчлөх

а. Мөрийн өндрийг өөрчлөхдөө Хулганы заагчийг 2 мөрнийхөө хооронд байрлуулан чирэх замаар өөрийн хүссэн хүссэн хэмжээнд аваачна.

b. Home       Format       Row Height - г сонгоход гарч ирэх Row Height харилцах цонхонд мөрийн өндрийн хэмжээг тоогоор өгч ОК дарна.

с. Home       Format      Auto Fit Row Height - Мөрөнд байгаа хамгийн өндөр үсгийн хэмжээгээр мөрний хэмжээг өөрчлөнө.

Мөр устгах

Home      Delete      Delete sheet Rows

Багана оруулах

Home      Delete      Delete sheet Columns

Баганы өргөн өөрчлөх

а.  Баганы өргөнийг өөрчлөхдөө хулганы заагчийг 2 баганы хооронд байрлуулан чирэх замаар өөрийн хүссэн хэмжээнд аваачна.

b.  Home       Format       Column Width - г сонгоход гарч ирэх Column Width харилцах цонхонд баганы өргөнийг тоогоор өгч ОК дарна.

Багана устгах

Home      Delete      Delete sheet Rows

Хүснэгтийн хүрээ өөрчлөх

Home       Alignment       border

Home              More borders

Хүснэгтийн хүрээний өөрчлөх хэсгийг идэвхижүүлж дээрх командыг ажиллуулна. Style - хэсгээс хүрээний хэлбэрийг, Color- хэсгээс өнгийг, Presets хэсэгт тэмдэглэсэн хэсгийн гадна талыг уу дотор талыг уу гэдгээ, Border хэсэгт аль талын хүрээ зурахаа зааж өгнө.

Хүснэгтэнд өнгө оруулах

Өнгө оруулах нүднүүдийг идэвхижүүлж Home -  Fill сонгоно.

СЭДЭВ: Microsoft Office Excel

Хичээлийн агуулга

Ø  Функцууд  ашиглан  тооцоо хийх, бодлого  бодох

Ø  График  байгуулах

Томъёо оруулах

Томъёо ашиглан хүснэгтийн өгөгдөлд тооцоо, дүн шинжилгээ хийнэ. Томъёонд өгөгдлийн жинхэнэ утгын оронд өгегдөл бүхий нүдний хаягийг ашиглана. Томъёонд орсон тоог өөрчлөх бүр тооцоог дахин хийх шаардлагагүй. Тооцооны хүснэгт нь тооцоог автоматаар дахин хийж хариуг дэлгэцэнд гаргана. Автомат тооцоолол нь олон хувилбараар тооцоо хийхэд хэрэгтэй. Зөвхөн нэг тоог өөрчлөхөд холбогдох хариу нь шууд гарна.

Функц болон томъёолол бичихдээ тэнцүүгийн тэмдгээр эхэлж бичих бөгөөд түүнд бичигдэх томъёоллыг англи үсгээр бичнэ.

Томъёонд хаалтын тэмдэг ( ) оруулбал тооцооны хүснэгт хаалт доторх үйлдлийг эхэлж гүйцэтгэнэ. Хүснэгтэнд томъёо оруулсны дараа түүнийг өөр нүдэнд хуулахад, өөр нүдэн дэх өгөгдлийг бодож, цаг хэмнэж болно. Учир нь тооцооны хүснэгт нүдний хаягийг автоматаар өөрчилж, шинэ томъёо болгоно.

Математикийн үйлдлийн тэмдгүүд:
+  - нэмэх
-   - хасах
*  - үржүүлэх
/  - хуваах
^  - зэрэгт дэвшүүлэх
Нийлбэр олох

а. Бүх нүдийг нэмэхийн тулд үр дүнг гаргах нүдэнд нүд бүрийг хооронд нь нэмж өгнө. Жнь: =Р5+Р6+Р7

b. Excel - ийн SUM функцийг ашиглаж олно. Энэ нийлбэр олдог функц нь эхний нүд, сүүлчийн нүд хоёрын хооронд тодорхойлох цэг (:) тавьж өгдөг. Жнь: =SUM(F5:F7) гэж бичээд курсороо шилжүүлнэ.

с. Home – SUM  ашиглана.

Энэ товчийг ашиглаад мөр баганын хоорондох тоог маш хурдан нэмдэг. Товч дарахаас өмнө тоо байгаа мөр баганыг идэвхижүүлэх хэрэгтэй. Дараа нь энэ тэмдгээ дарахад үр дүн шууд гарсан байна. Мөн тоонууд нэг багана юмуу нэг мөрөнд бичигдсэн байх бөгөөд зөвхөн тоо бичсэн нүднүүдийг идэвхижүүлэн SUM товчоо дарна.

Олон нүдний нийлбэрийг гаргах бол эхний нүдний нийлбэр гарсан нүдэн дээр курсорыг байрлуулж нүдний баруун тоод хэсэгт байрлах жижиг тэмдэгт дээрээс нийлбэр гаргах нүднүүдийг дуустал хулганаар чирж товчлуурыг суллана.

Хэрвээ нүд алгасаж нийлбэр гаргах бол нүднүүдийн байрыг зааж нийлбэрийг гаргана. Жнь: =SUM(В5,О7,О10)

Хэрвээ үржих болон хуваах бол тэмдэгийг тухайн тэмдэгээр орлуулан бичнэ. Жнь: =(D7*F10), = (D7/F10) гэх мэт.

Тоонуудын дундаж олох

а. Нийлбэр олохтой зарчим нь адил. Зөвхөн Sum - ийг Average – гэсэн функцээр орлуулна. =average (F5:F7)

b. =SUM(F5:F7)/3 /энэ нь f5, f6,f7 гэсэн 3 тооны дунджыг олж байна.

с. =(F5+F6+F7)/3 эдгээрийн аль хялбар хүссэн аргаа сонгоод олж болно.

Хамгийн их ба бага утга олох

= Мах (F7:F10)                     = Мах (F7, F12)

= Мin (F7:F10)                     = Мin (F7,F12)

Нөхцөлтэй тоолох

=Countif (В7:F7,"S")

/Энэ нь В7-с F7 хүртэлх тоонуудад хэдэн "S" байгааг тоолж гаргаж байна./

Excel-д математикийн үйлдлүүдийг хийж болохоос гадна янз бүрийн үүрэг бүхий функцүүд байдаг.
Excel-д функцүүдийг яаж ашигласнаас хамаарч мэдээлэл боловсруулалтын чанар, хурд, үр дүн хамаарах учир тэдгээрийг бүх боломжит хувилбараар ашиглаж сурах хэрэгтэй.

Өргөн хэрэглэгддэг функцүүдээс заримийг нь авч үзье.
Жишээлбэл: =(A1+B2^2)/C2, =SUM(A1:A5,B5:C5)
Функц болон томъёолол бичихэд нүдний хаягийг үнэмлэхүй, харьцангуй, нийлмэл гэсэн хэлбэртэйгээр бичнэ.

Үнэмлэхүй хаяг    - SAS5 мөр ба багана үнэмлэхүй
Харьцангуй хаяг    - А5 мөр ба багана харьцангуй
Нийлмэл хаяг        - SА5 багана үнэмлэхүй, мөр харьцангуй
- АS5 багана харьцангуй, мөр үнэмлэхүй
Харьцангуй хаяг гэдэг нь тухайн хаяг өөр орчинд харьцангуй өөрчлөгдөхийг хэлнэ. Үнэмлэхүй хаяг гэдэг нь тухайн хаяг өөр орчинд үл өөрчлөгдөхийг (тогтмол) хэлнэ.
Жишээлбэл: А6 нүдэнд =SUM(A1:A5) функц байсан гэж үзье. Уг функцийг В6 нүдэнд хуулбал SUM(B1:B5) болж өөрчлөгдөж байгаа учраас энэ хаяг нь харьцангуй хаяг болно. А6 нүдэнд =SUM(SAS1:SAS5) функц байсан гэж үзье. Уг функцийг В6 нүдэнд хуулбал =SUM(SAS1:SAS5)  болж үл өөрчлөгдөж байгаа учраас энэ хаяг нь үнэмлэхүй хаяг юм.
Функц нь аргументийн утгыг бодох бөгөөд аргумент нь ихэнх функцүүдийн хувьд 30 хүртэл байж болно.
Математик функцууд тэдгээрийн үүрэг
Төрөл бүрийн функцүүд ашиглан хүснэгт дэх тоон мэдээлэлд тооцоо хийж болно. Функцийг томъёоны мөр дээр бичдэг. Хэрэглэгч өөрөө функцээ бичиж болохоос гадна бэлэн бичиглэлийг ашиглаж болно. Бичиглэлийг Insert цэсээс Function команд сонгон хэрэглэнэ. Эсвэл стандарт хэрэгслийн мөрийн AutoSum товчийг хэрэглэнэ.
Функцүүдийг дараах ангилалд хуваадаг.
1.  Саяхан ашиглагдаж байсан                        - Most Recently Used
2.  Бүх функцүүд                                            - All
3.  Санхүүгийн функцүүд                               - Financial  
4.  Он сар өдөр, цагийн функцүүд                 - Date Time
5.  Математик, тригонометрийн функцүүд    - Math &Trig
6.  Статистикийн функцүүд                             - Statistic
7.  Лавлагаа харах функцүүд                          - Lookup reference  
8.  Өгөгдлийн сангийн функцүүд                   - Database
9.  Тексттэй ажиллах функцүүд                      - Text      
10. Логикийн функцүүд                                   - Logical
11. Мэдээллийн функцүүд                               - Information  гэж ангилдаг.
Функцийн талбар хэсэгт ямар үүрэгтэй, ямар утга оруулах зэрэг тайлбар хийгдсэн байдаг.

Функц бичих нүдээ идэвхижүүлээд = тавина. Дараа нь шаардлагатай функцээ бичнэ.
Жишээ
Нүдэнд байгаа утгууд                      Жишээ                Үр дүн
B3 = 2, В4 = 4, В5 = 6              =AVERAGE(B3,B4,B5)       4
B3 = 2, В4 = 4, В5 = 6              =PRODUCT(B3,B4,B5)       48
B3 = 2, В4 = 4, В5 = 6              =COUNT(B3:В5)                  3
B1 = 2, C1 = 4, D1 = 6              =SUM(B1,C1,D1)                 12
B1 = 2, C1 = 4, D1 = 6              =MAX(B1,C1,D1)                  6
B1 = 2,  С1= 10,D1 = 6             =MIN(B1:D1)                    2
SUMIF (нөхцөл шалгах цонх,нөхцөл, нийлбэр олох цонх)
А1=2, A2=15, A3=4, A4=8, A5=21     
=SUMIF(A1:A5;”>10”)  36
Функцийн параметр нь тогтмол утгууд, нүдний хаягууд, муж байж болно. Дээрх жишээн дээрх функцүүдийн үүргүүдийг авч үзье.
Average - Өгөгдсөн утгуудын арифметик дунджийг бодно.
Product - Өгөгдсөн утгуудын арифметик дунджийг бодно.
Count-Өгөгдсөн утгуудаас тоон утгуудынх нь тоог олно.
Sum-Өгөгдсөн утгуудын нийлбэрийг бодно.
Max-Өгөгдсөн утгуудын хамгийн их утгыг нь олно.
Min-Өгөгдсөн утгуудын хамгийн бага утгыг нь олно.
SumIf - Өгөгдсөн утгуудаас нөхцөлт нийлбэрийг бодно.

График үүсгэх

Insert   - Charts

График байгуулахдаа дараах алхамыг хийнэ.

1. Хүснэгтээ хийж идэвхижүүлнэ

2. Графикийн төрлөө сонгоно

3. График үүссэнтэй холбоотой шинээр 3 цэс гарч ирнэ.

Desing - графикийн төрөл загвар

Layout - графикийн тэнхлэгүүдийн гарчиг, өгөгдөл, торон шугам татах, зэрэг

Format - тэмдэглэсэн хэсгийн өнгө өөрчлөнө. Эдгээр 3 цэстэй ажиллаж графикаа хийнэ.

Layout – Chart Title – Гарчиг

Layout – Axis Titles - Тэнхлэгүүдийн гарчиг

Layout - Legend - Тайлбар бичигийн байрлалыг заана.

Layout – Data labels - Өгөгдөлүүдээ график дээрээ байрлуулна

Layout – Data Table - Өгөгдлийн хүснэгтийг үзүүлэх

Layout - Axes - Хэвтээ босоо тэнхлэгийн нэрийг гаргах

Layout - Gridlines - Торон шугам татах

Layout – Plot Area - Графикийг дэлгэц дүүртэл гаргах эсэхийг тохируулна.

График байгуулахад хийгдсэн бүх алхамууд биеэ даасан объект хэлбэртэй байдаг тул тухайн нэг объектын хэсэгт хулганы заагуур байрлуулан, зүүн товч дарж идэвхижүүлсний дараа цэснүүдээ ашиглан холбогдох 1 өөрчлөлтүүдийг хийж болно. Графикаа идэвхижүүлж байгаад хэмжээг нь өөрчлөх болон хүссэн газар луугаа зөөж байрлуулж болно.

Интернет хэрэглээ

Хичээлийн агуулга

Ø  Êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýý  болон  дотоод  сүлжээнд  ажиллах

Ø  Интернет хэрэглээ, e-mail хаяг нээх,  ашиглах

Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь холболтын сувгуудыг ашиглан холбогдсон компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн цогц юм. Компьютерийн сүлжээний ачаар хоорондоо холбогдсон төхөөрөмжүүд нь нөөц баялаг, мэдээллийг хамтран хэрэглэж болдог.

Сүлжээ нь дараах үүргүүдтэй:

• Харилцаа холбоог бий болгох. Сүлжээг ашиглан хүмүүс нь и-мэйл, мессенжэр, чаат өрөө, телефон, видео телефон яриа, видео хурал зэргийн хэрэгслүүдээр бие биентэйгээ үр ашигтайгаар, хялбараар харилцаж болно.
• Техник хангамжийг хамтарч хэрэглэх. Сүлжээнд хамрагдах компьютер бүр нь тус сүлжээнд холбоотой техник хангамжийг хэрэглэх боломжтой. Жишээлбэл, хамт хэрэглэх байдлаар тохируулсан принтерээр документ хэвлэх.
• Файл, өгөгдөл, мэдээллийг хамтарч хэрэглэх (шэйр). Сүлжээний орчинд баталгаажуулсан хэрэглэгч нь тус сүлжээний бусад компьютерүүд дахь өгөгдөл, мэдээлэлд хандах боломжтой. Хамт хэрэглэх байдлаар тохируулсан хадгалах төхөөрөмжүүд дээрх өгөгдөл, мэдээлэлд хандах явдал нь олон сүлжээний чухал онцлог болдог.
• Програм хангамжийг хамтарч хэрэглэх. Сүлжээнд холбогдсон хэрэглэгчид нь холын зайд орших компьютерүүд дээр програм ажиллуулах боломжтой.
• Мэдээллийг хадгалах.
• Аюулгүй байдал.
• Хурд.

Интернет, түүний хэрэглээ

Интернет нь асар их мэдээлэл агуулахаас гадна тулгарсан асуудлыг хамгийн бага зардлаар хурдан шуурхай шийдвэрлэж өгдөг технологи гэдэгт гол агуулга нь оршдог. Интернет нь дэлхийн ихэнх улс орныг холбосон олон сая компьютерийн сүлжээ ба энд байгаа асар их мэдээллийн санг тодорхойлсон нэр юм.  Интернет нь компьютерийн сүлжээний алсын зайн холболтод хамрагдана.

Интернет нь бүх дэлхийн сүлжээнүүдийн сүлжээ, хамтын харилцан холбоо, мэдээлэл дамжуулах асар их баялаг, нөөц боломжууд, компьютерүүдийн холболт юм.

Интернетэд өгөгдөл  дамжихдаа тухайн агшинд боломжтой байгаа ямар нэг сувгаар дамжина. Зөвхөн энэ сувгаар гэсэн хязгаарлалтгүй. Үүний гол утга нь өгөгдөл нь аяллынхаа алхам бүрт өөрийн явах замыг динамикаар тодорхойлж байдаг гэсэн үг. Хэрэв аль нэгэн замд асуудалтай байвал өөр замыг хайж олдог.

1980 онд бидний мэдэх интернет төржээ. Анхандаа түүнд судлаачид, засгийн газрын нэлээд хэдэн зуун компьютер байлаа. 1986 онд анхны нийтийн хандалтат сервер сүлжээнд тавигдсан. 1988 онд 50.000 илүү комьпютерүүд холбогдсон байлаа. 1990 онд 300.000, 1997 оны байдлаар 10 сая-с илүү компьютер холбогдсон байна. Энд 40 сая орчим хэрэглэгч үйлчлүүлж байжээ. Энэ маягаар үргэлжилбэл 2001 онд дэлхий даяар бүгд холбогдоно гэж судлаачид үзэж байсан нь одоо биеллээ олж байна.

1980 оноос эхлэн олон улсын компьютерийн сүлжээнүүдийн харилцаа холбоог “Интернет” гэсэн нэр томъёогоор тодорхойлох болжээ. Харин одоо интернет эзэмшигч нь (Host), Өртөө (Router), Үйлчлүүлэгч (Client) , Холболт (Connection) гэсэн хэсгүүдээс тогтсон нарийн систем юм.

Router гэдэг нь интернетийн гол зангилаа цэгүүд дээр байрлуулсан тусгай төхөөрөмж юм. Олон зуун замын уулзвар дээр байрласан өртөөтэй нэгэн адил ажилладаг болохоор өртөө гэж нэрлэж болох юм. Router нь компьютерээр дамжуулж байгаа илгээмжээс очих хаягийг уншаад зөв чиглэл рүү нь цааш дамжуулах үүрэгтэй байдаг. Зарим үед таны илгээмж хэд хэдэн өртөөгөөр дамжиж байж очих газартаа хүрдэг юм.

Connection нь Нэг хэрэглэгчийг нөгөө хэрэгчлэгчтэй хэрхэн холбож байгааг тодорхойлсон нэр томъёо юм. Энгийн хэрэглэгчийн хувьд найдвартай сайн холбоо байдаг гэдгийг мэдэх нь хангалттай юм.

Интернетэд 1990-ээд он хүртэл үндсэндээ текст мэдээллийг хадгалдаг, дамжуулдаг систем байсан. Компьютерийн техникт график, зурган мэдээлэл дүрсэлж боловсруулах чадвар сайжирсантай уялдан интернетэд график, зурган мэдээлэл оруулах хэрэгцээ шаардлага гарсан байна. Үүний улмаас янз бүрийн зураг текст холилдсон баримт бичгийг гипер текст гэж нэрлээд ийм гипер текстийг файлд график хэлбэртэй хадгалах, түүнийг интернетээр дамжуулах, компьютер дээр үзэж харах, програмын хэрэгсэл зохион хэрэглэх болсон байна. Энэ хэрэгслийг HTML гэж товчлон нэрлэдэг. Гипер текст дамжуулах механизмийг World Wide Web гэх буюу товчоор WEB гэж нэрлэдэг. Web гэдэг нь аалзны шүлс гэсэн үг бөгөөд World Wide Web нь дэлхийг хэрсэн аалзны шүлс гэсэн утгатай болох ба энэ нь интернетийн сүлжээ бүх дэлхийг хамарсан том сүлжээ гэдэгтэй дүйц нэг болох юм. Интернетэд байгаа бие даасан шинжтэй өгөгдөл мэдээллийг Вэб сайт (web site-вэб дахь байрлал) гэж нэрлэдэг. Нэг вэб сайт нь ямар нэг хувь хүний оруулсан ганц HTML файл байхаас эхлээд ямар нэг компани эсвэл сургуулийн интернетэд оруулж тавьсан олон зуун файл байж болдог. Вэб сайт бүр URL (universal Resource Locator-эх сурвалжийн универсаль байр заагч) гэж нэрлэдэг интернетийн хаягаар тодорхойлогддог. Жишээлбэл:

http ://www.yahoo.com

Байгууллага, хувь хүмүүс өөрсдийн вэб сайтыг хийгээд интернетийн үйлчилгээ үзүүлэгч компаниудаар дамжуулан интернетийн төв рүү холбогдож байрлуулалдаг.

Интернет дэх мэдээллийн хувьд Вэб сайт гэсэн нэр томьёоноос гадна вэб хуудас (web page) гэсэн нэр томъёог хэрэглэдэг. HTML гипер текст бэлтгэх хэл дээр бичсэн компьютерийн файлыг вэб хуудас гэнэ. Вэб хуудсыг бидний мэддэг ердийн хэвлэсэн хэвлэсэн бичиг баримтын хуудастай адилтгаж болохгүй. Вэб хуудас ямар ч хэмжээтэй байж болох боловч практикт ихэнх хүмүүс энэ хэмжээг 800 багана, 400 мөрөөр тогтоож хэрэглэдэг. Эндээс аливаа Вэб сайт нь вэб хуудаснаас бүтсэн байдаг гэж ойлгож болно. Интернетийн хэмжээг тодорхойлоход их хэцүү. Хэмжээ нь үргэлж өөрчлөгдөж байдаг. Өөрөөр хэлбэл өдөр бүр шинэ хүмүүс, шинэ систем нэмэгдэж байдаг. Харин одоо интернетийн хэмжээг тодорхойлоход хэцүү болжээ. Өдөрт вэб сайт, үйлчилгээний байгууллага, хэрэглэгч шинээр хэдэн зуугаараа нэмэгдэж байна.

Интернет үйлчилгээ

Интернетээс та хүссэн үйлчилгээгээ авч болохоор болжээ. Гэртээ сууж байгаад л ажилаа хийнэ, хоол унд хувцас хунараа захиалж авчруулна. Компьютераараа аль ч тивийн дурын улсад байгаа найз нөхөд, ах дүү, амраг садантайгаа утсаар ярьж болно. Цахилгаан шуудан ашиглаж хормын дотор найз нөхөдтэйгээ харьцаж чадна. Бүүр цаашилбал заяаны ханиа ч олж болох юм. Интернетээс хүссэн мэдээллээ олж авах боломжтой.

Интернетэд дараах үйлчилгээнүүд байна.

1. И-мэйл буюу электрон шуудан (e-mail)

2. Чат (chat)

3. Интернет худалдаа

4. Хайлт хийх

5. Интернетээс файл татаж авах

6. Зар сурталчилгаа

7. Танилцуулга

8. Бүртгэл

9. Мэдээлийн сан

И-мэйл буюу электрон шуудан систем нь Интернетийн хамгийн өргөн тархсан үйлчилгээний нэг бөгөөд и-мэйлийн хаягаар дэлхийн аль ч өнцөг булан бүрээс өөр хоорондоо захидлаар харилцахын зэрэгцээ файл, мэдээлэл харилцан солилцож мөн зангилаа компьютертэй харицан бусад төрлийн үйлчилгээг авч болно. Өнөөдөр и-мэйлийн олон янзын програм хангамжууд байдаг. Зарим програмууд нь Интернетийн Вэб мэдээлэлтэй ажиллах үндсэн үүргийнхээ хажуугаар и-мэйлийн үйлчилгээг авах боломжтой байдаг.

Yahoo! Email

            Интернэт хэрэглэгчид хамгийн өргөн ашигладаг Yahoo! Mail үйлчилгээ, түүнд хэрхэн бүртгүүлж И-мэйл хаягтай болох вэ?.

 Yahoo! mail үйлчилгээ хэрэглэгчиддээ багтаамж хязгааргүй шуудангийн хайрцаг бүхий И-мэйл хаяг, Yahoo! Messenger, Yahoo! Chat, Yahoo Game center зэргийг ашиглах боломжийг олгодог. Yahoo! Mail үйлчилгээний илгээх файлын дээд хэмжээ нь 10 мегабайт байдаг бөгөөд Yahoo! Messenger илгээх файлын дээд хэмжээ нь 100 мегабайт байна.

Шинээр хэрэглэгч болоход доорх зөвлөгөөний дагуу бүртгүүлнэ. http://mail.yahoo.com хаягаар орж Sign Up товчлуурыг дарж бүртгэлээ эхэлнэ.

 Шинээр нээгдэх хуудаснаас дараах асуулт бүхий анкетыг бөглөнө.

            Yahoo! Registration -Бүртгүүлэх

            MY NAME Өөрийн нэр

            LAST NAME Эцэг/эх/-ийн нэр

            GENDER Хүйс Male- Эрэгтэй Female- Эмэгтэй

            BIRTHDAY Төрсөн cap, өдөр, жил

            I LIVE IN Оршин суугаа улс Mongolia ( Монгол улс) сонгоно

            POSTAL CODE 976 (Монгол)

            YAHOO ID AND EMAIL -Хэрэглэгчийн нэр буюу авах гэж буй И-мэйл хаяг

            PASSWORD И-мэйл шалгахдаа хэрэглэх нууц үг

 RE-TYPE PASSWORD Нууц үгээ дахин бичнэ

 ALTERNATE E-MAIL Өөр И-мэйл хаяг, энэ хаяг нь Yahoo! И-мэйлээс өөр хаяг байна.

 SECURITY QUESTION Нууц үгээ мартсан тохиолдолд асуух үгийг сонгох

 YOUR ANSWER Өмнөх асуултад хариулах хариулт

 TYPE THE CODE SHOWN Доор гарч ирсэн үгийг энэ талбарт бичиж оруулна

DO YOU AGREE Yahoo! Mail хэрэглэгчдэд олгож байгаа нөхцөлийг зөвшөөрч байна уу, хулганаар зүүн даралт хийж идэвхжүүлнэ.

 CREATE MY ACCOUNT товчлуурыг дарж бөглөсөн анкетаа илгээнэ.

 Хэрэв анкетаа буруу бөглөсөн бол буруу бөглөсөн асуулт нь улаан өнгөөр тэмдэглэгдэн гарна.

 Ингээд И-мэйл хаягтай болсон тохиолдолд http://mail. yahoo.com сайтад орж Yahoo! ID талбарт хэрэглэгчийн нэрийг, Password талбарт нууц үгээ бичээд Sign In товчлуурыг дарж өөрийн шуудангийн хайрцагт орж захиагаа шалгах болон шинээр захиа бичнэ.